«Газета.uz» давлат арбоблари, халқаро ташкилотлар ва жамоатчиликнинг фаол вакилларидан 2023/2024 ўқув йили битирувчилари ва ёшларга ўз маслаҳатлари ва тилаклари билан мурожаат қилишларини сўради.

Уларга анъанавий равишда учта савол берилди:

1. Ўзингизни битирувчи деб тасаввур қилсангиз, ўзингизга нималарни маслаҳат берардингиз?
2. Янги авлод вакиллари қандай учта муҳим хислатларга эга бўлишлари керак?
3. 2023-2024 ўқув йили битирувчиларига маслаҳат ва тилакларингиз.

Уларнинг жавобларини эътиборингизга ҳавола қиламиз.

1. Битирувчи бўлганимда, ўзимга ва бошқа битирувчиларга айтадиган энг асосий маслаҳатим — ҳеч нарсадан чўчиманг, ҳаёт сиздан дадил ва ишончли қадамларни кутмоқда. Мақсад ва интилишларингиз сари ҳар куни, ҳар дақиқа тинимсиз меҳнат қилиш зарурлигини оддий ҳақиқат сифатида қабул қилинг.

Албатта, ҳаёт фақат ўқиш ва ўз устида ишлашдан иборат эмас, лекин айнан ҳозир бу ишончли ва барқарор келажагингизни белгиловчи энг устувор қадриятингиз бўлиши зарур. Бугунги фурсатдан вақтида ва ўринли фойдаланилмаса, у эртага бой берилган имкониятга айланади — бу фурсатни қайтариб бўлмайди.

Инсонда ўз ҳаёт йўли ҳақида аниқ тушунча бўлиши зарур. Муносиб ва барқарор келажагини қуриш учун бугунги битирувчилар ўз қобилиятларини, иқтидорларини ишга солишлари ниҳоятда муҳим. Ўз мақсадларингизда аниқликка интилинг.

2. Назаримда, бугунги янги авлод вакиллари учун қуйидаги уч ҳислат зарур:

Биринчиси, билим олишга бўлган чанқоқлик. Ҳаётнинг бу босқичида ҳар куни изланиш, ўз билим ва кўникмаларини кучайтириб бориш керак. Бусиз бугунги шиддатли даврда талабгир ва рақобатбардош бўлиш қийин.

Иккинчиси, янгиликларга тез мослаша олиш. Дунё ҳар куни, ҳар дақиқа ўзгариб бормоқда, шундай экан, фарзандларимиз янги шарт-шароитлар, кутилмаган чақириқ ва инновацияларга тайёр бўлиши керак.

Учинчиси, таҳлилий ва танқидий фикрлаш. Ҳозирда маълумотларни таҳлил қила олиш, мураккаб муаммога аниқ ва креатив ечимлар топиш кўникмалари ниҳоятда муҳим. Айниқса, бугунги дезинформация ва глобал маълумот юкламаси даврида ҳар қандай вазиятга танқидий ва холисона баҳо бера олиш қобилияти, асосли қарорлар қабул қилиш стратегик аҳамиятга эга.

Бундан ташқари, мен ҳозирги давр болаларида кўришни истаган яна бир муҳим ҳислат — бу эмпатия, яъни бошқа инсонни юракдан тушуна олиш, унга ҳамдард бўлишдир. Ўсмирлик максимализми даврида бу унчалик муҳим эмасдек туюлиши мумкин, фақат шахсий мақсад ва амбициялар устувор бўлиб кўринади. Лекин айнан эмпатия орқали бошқаларнинг ҳиссиётларини тушуна олиш, улар билан ҳисоблашиш эвазига шахс — ҳақиқий инсон шаклланади. Атрофдагиларга — улар ким ва қандай ҳаётий вазиятда бўлишидан қатъи назар — эътиборли ва меҳрли бўлиш лозим.

3. Қадрли битирувчилар, катта ҳаётга қадам қўйиш — бу ниҳоятда масъулиятли, шу билан бирга, бироз хавотирга соладиган фурсатдир. Ўз кучингиз ва қобилиятингизга бўлган ишончни йўқотманг. Имкониятлар излашдан тўхтаманг. Янги таассуротлар, ҳаётий вазиятларга тайёр туринг — комфорт зонасидан чиқинг ва янги-янги лойиҳаларга юзланинг. Шу тариқа ўз йўлингизни топасиз.

Катта ҳаётнинг ўз қонуниятлари бор. Ўз кучингиз ва ақлингизга таянишни ўрганинг. Ҳаёт катта ва кичик ғалабалардан иборат. Йўлингизда кўплаб тўсиқлар, қийинчиликлар бўлиши тайин ва бу табиий — улардан қўрқманг. Аксинча, энг мураккаб йўлни танланг, унда сиз бошқаларни учратмайсиз, чунки одатда кўпчилик енгил йўлдан юради.

Ҳаётдаги тўсиқларни енгиб ўтишда жасорат тилайман. Хатолар ва муваффақиятсизликлар сизни тўхтатишига йўл қўйманг, аксинча, улардан сабоқ олинг — янада кучлироқ бўласиз. Шу орқали сизда қийинчиликларга қарши дадил туриш кўникмаси, кучли ирода шаклланади, шахс сифатида улғаясиз.

Бугундан бошлаб сиз ўз тарихингизни ёза бошлайсиз. Бу китоб саҳифалари қандай ёрқин, мазмунли ва қизиқарли бўлиши фақат ва фақат ўзингизга боғлиқ.

Ҳаётингизнинг бу муҳим босқичига дадил қадам қўйинг. Биз сизнинг кучингиз ва салоҳиятингизга ишонамиз, йўлингизда ҳамиша қўллаб-қўллаймиз!

1. Ўзимни битирувчи деб тасаввур қиладиган бўлсам, биринчи навбатда, вақтни бекор кетказмай, ундан унумли фойдаланишни маслаҳат берардим. Ёшликда одамнинг вақти кўп бўлади, уни кўпроқ билим олишга, турли касбларни ўрганишга сарфлаш лозим. Бугунги битирувчиларга ҳам шуни маслаҳат бераман.

Ўзимга маслаҳат сифатида тил ўрганишни ҳам айтган бўлардим. Чунки хорижий тилларни юқори даражада билмаслигим кўп жойларда панд беради. Бундан ташқари, талабалик давримда амалиёт жараёнларида янада фаол бўлиб, кўпроқ билим олишни, профессор ўқитувчиларимизнинг мустақил дарс топшириқларини ҳам вақтида бажаришни маслаҳат берардим. Бу инсон ҳаётида муҳим босқичлардан бири ҳисобланади. Ёшлар олдида турган барча имкониятлардан самарали фойдаланиши керак.

2. Янги авлод вакиллари замонавий касблардан бирини эгаллаши керак. Чунки замонавий касблар ёшларнинг ўзгарувчан ҳаётда ҳар қандай чақириқларга мослашувчан бўлишларига имкон беради. Шунингдек, ҳар қандай берилган вазифани ёки ўз ишини виждонан ҳамда сифатли бажаришга одатланиш лозим. Бу унинг келгуси ҳаёти учун муҳим талаблардан бири ҳисобланади.

Бугунги давр ёшлари ахборот технологияларидан ҳам албатта, хабардор бўлиши зарур. Ҳозир қайси касбни танламанг, уни сунъий интеллект билан боғлиқ қандайдир қисми мавжуд. Келажакда барча соҳалар рақамлашади. Шу сабабли келажакка ҳозирданоқ жиддий тайёргарлик кўриб, бу борадаги билимларни ҳам ошириб боришни замоннинг ўзи талаб қилмоқда.

3. Катта ҳаётга энди қадам қўяётган битирувчиларнинг барчасига омад тилайман. Ўзлари қизиққан касбни танлаши, соҳасида профессионал кадр бўлиб етишини тилаб қоламан. Замон билан ҳамнафас бўлишлари учун ўз она тилимиздан ташқари камида битта чет тили, масалан, инглиз тилини пухта ўрганишларини маслаҳат бераман. Рус, немис, француз тилларидан бирини ҳам қўшимча сифатида ўзлаштириш фақат фойда келтиради. Ҳозир дунё тез ривожланяпти. Тил билган одам ҳеч қачон ютқазмайди.

Энг асосийси, ёшлар фидойи ватанпарвар бўлиши керак. Шундагина олдига қўйган мақсадига эришади!

1. 2024 йилда таълимнинг турли босқичларини тамомлаётган қадрли битирувчилар, сизларни чин дилдан табриклайман. Бу марра сизнинг ҳаётингизда, оилангиз ҳаётида жуда муҳим ўрин тутади ва сиз бу билан фахрланишга ҳақлисиз. Ушбу маррага эришгунга қадар сиз ва сизнинг оилангиз қанчалик кўп фидойиликлар қилгани, бунинг ортида кўпдан-кўп машаққатли меҳнат ётганига аминман. Бу саъй-ҳаракатларни эътироф этмаслик мумкин эмас.

Шахсан мен ҳозир Италиядаги университетни тамомлаётган пайтимни эсга оларканман, ўз-ўзимга нималарни маслаҳат берган бўлардим, деб ўйлаб қолдим. Тан олиш керакки, бугунги кун биритувчиси таълимни юқори ноаниқлик — мен ўқишни тамомлаган пайтдагидан кўра юқорироқ ноаниқлик шароитида тамомлаяпти. Бу ноаниқлик халқаро вазият, иқтисодий муҳит, иқлим ўзгаришлари, урушлар сабаб юзага келмоқда. Шундай экан, сиз мана шундай юқори ноаниқлик шароитида ўз йўлингизни топишингиз керак бўлади. Сизда ҳозир қандайдир даражада қўрқув, қандайдир даражада хавотир бўлиши мумкин.

2. Шунга қарамай, мен мана шу ноаниқликни енгиб ўтишда сизга ёрдам бериши мумкин бўлган бир нечта жиҳатларга эътиборингизни қаратишни истардим.

Биринчи навбатда таълимнинг ушбу босқичи сизни танқидий фикрлаш қобилияти билан қуроллантирганлигига умид қиламан. Аксинча бўлган тақдирда ҳам, зарур кўникмаларни ривожлантириш ўзингизга боғлиқ. Бугунги, бизга турли манбалардан узатилаётган чексиз ахборот асрида танқидий фикрлаш, факт ва ахборотни шовқин ва пропагандадан ажратиб олиш кўникмаси ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Агар ўзингизда бундай кўникмаларни ривожлантирмасангиз, бошқалар истаган йўлдан юришингизга тўғри келиши мумкин. Шундай экан, бу қобилиятни ривожлантириш ҳал қилувчи аҳамиятга эга.

Иккинчидан, муаммоларга ечим топиш қобилияти. Қайси соҳада фаолият юритишингиздан қатъий назар — рассом бўласизми ёки муҳандис — ҳаётда муаммоларга ечим топиш заруратига тўқнаш келасиз. Шундай экан, муаммоларни ҳал қилишга тайёрлигингизни, муаммоларнинг ечимига нисбатан ўз муносабатингизни намойиш қилишингиз керак бўлади. Шу нуқтаи назардан, сизларга ҳаётингиз давомида узлуксиз илм олишда ирода кўрсатишни тавсия қилган бўлардим. Илм олишда давом этинг. Ўқишни тамомлаш билан чекланиб қолманг. Муаммоларга ечим топишда юксак маҳорат эгаси бўлиш учун тинимсиз ўқиб-ўрганишингиз керак бўлади.

Учинчидан, рақамли кўникмалар ҳақида айтиб ўтмаслик мумкин эмас. Аввалги авлод буғ машинаси инқилоби, информатика ва компьютер технологиялари инқилобини бошдан кечирган бўлса, бугун сиз рақамли технологиялар ва сунъий интеллект инқилоби даврида яшамоқдасиз. Технологиялардан ортда қолманг. Технология тараққиётидан тўлақонли фойдаланиш учун муайян фундаментал кўнималарни эгаллаш пайида бўлинг.

3. Сизга шуни етказишни истардимки, бугун дунё нақадар ноаниқ, қанчалик мураккаб бўлмасин, айнан сиз ниманидир ўзгартиришингиз мумкин. Сиз ўзингиз учун, севган инсонларингиз учун, шу билан бирга жамият ва келажак авлод учун ниманидир ўзгартириш имкониятига эгасиз. Биз сизни дунёни ўзгартиришга чақирамиз, бу жуда-жуда муҳим.

Омадингизни берсин!

1. Биринчи навбатда тил ўрганишни маслаҳат берган бўлардим. Чунки бугунги кунда бутун дунёда замонавий билимларнинг 87 фоиздан ортиғи инглиз тилида яратилади. Булар: илмий мақолалар, кашфиётлар, контентлар ва бошқалар. Бугун инглиз тилини билмай туриб, замонавий билимларга етишиш имконияти жуда паст. Дунё билимларини битта сандиққа жойласак, инглиз тили — уларнинг калити. Шу сабабли ҳам тил ўрганишни илтимос қилиб қолардим. Бу инсонга дунёни очиб беради, чегараларни олиб ташлайди.

Бундан ташқари, кўпроқ китоб ўқинглар, деган бўлардим. Мутолаа мия фаолиятининг ривожланиши, мияда янги тўқималарнинг шаклланиши учун жуда муҳим ҳисобланади. Китоб ўқиган сари одамда мантиқ, креативлик ривожланиб, фантазияси (тасаввури) яхшиланиб боради. Шунинг учун инсон қанча кўп китоб ўқиса, дунёқараши ҳам кенгаяди.

Шунингдек, имкон қадар кўпроқ саёҳат қилиш кераклигини таъкидлаган бўлардим. Уй, телевизор, ижтимоий тармоқлар билан чекланиб қолмай, ўзи яшаётган шаҳардаги ҳали бормаган жойларига, қўшни шаҳарларга бориш керак. Имкони етса, чет элга бориш лозим. Инсон ҳар сафар саёҳат қилганида, ички дунёсида нимадир ўзгаради, дунёқараши шаклланади. Фикрлар хилма-хиллигини кўради, унда толерантлик, бағрикенглик, тоқатлилик ривожланади: турли миллат вакилларини борича қабул қила бошлайди.

Олий таълимда бўладими ёки профессионал карьерадами, кўпроқ дўст орттиришга, яхши инсонлар билан networking қилишга ундаган бўлардим. Сабаби — яхши инсонлар билан суҳбат қуриш ҳам, дўст бўлиш ҳам худди китоблар ё саёҳат каби билим, тажриба беради, имкониятлар очади.

Ёшлардан оила қуриш масаласида шошмасликни илтимос қилган бўлардим. Тушунаман, ҳозир эмоция, ёшлик… Лекин бу қарор кейинги 50−70 йиллик ҳаётга таъсир қилади. Яхшиси, 25 ёшгача ўзингизни шахс сифатида шакллантиринг, профессионал соҳада нимагадир эришинг, молиявий томондан мустақил бўлинг, жамиятга фойдаси тегадиган ва ўзига ишонган шахсга айланинг, сўнг, ўзингизга мос инсонни учратганингизда, оила қуринг.

2. Юқорида айтиб ўтганимдек, тил билиш жуда муҳим. Имкон қадар кўпроқ илм олиш ва саёҳат қилиш зарур.

3. Инсон шаклланган дунёқараши доирасида контент истеъмол қилади. Китоб ўқиса ҳам бир хил мавзу, кино кўрса ҳам бир хил мавзу… Натижада инсоннинг фикр доираси торайиб боради, бошқа фикрларга нисбатан бетоқат бўлиб, фақат битта фикр атрофида ўралашиб қолади.

Масалан, фақат битта мавзудаги китобларни ўқисангиз, дунёқараш ўсмайди, биргина мавзу ичида чуқурлашиб қоласиз, холос. Шу боис маълумот олганда, контент қабул қилганда, имкон қадар ранг-барангликка аҳамият қаратинг. Бу сизга турли дунёқарашларни кўриш, тушуниш, ўзингиз кирган ғоя ичидаги хатоликларни англаш ва энг муҳими, камчиликлар ва устунликлар билан солиштириб, ўз фикрингизга эга бўлиш имконини беради.

Тилагим — ўқинг, ўрганинг, ривожланишдан ҳеч қачон тўхтаманг, ҳаётда катта марраларни забт этинг. Сиздан олдинги авлодлар қилмаган ишни сиз қиласиз, уларда бўлмаган имкон сизда бор. Орзудаги Ўзбекистонни яратиш имконияти сизда борлигига ишонинг.

1. Энг биринчи маслаҳатим — ўзингизга бўлган ишончни сақлаб қолинг ва ўзингизга нисбатан меҳрибон бўлинг. Атрофингизда сизга нимани қилиш-қилмаслик кераклиги тўғрисида йўл кўрсатмоқчи бўлганлар кўп бўлади, лекин сиз аслиятингизни сақланг ва ана шунда дунё ажойиботларга тўла эканлигига амин бўласиз.

Энди фаолиятингизни бирор иш ёки ўқишда давом эттирар экансиз, бутун ҳаётингиз давомида ўқиш-изланишга бўлган иштиёқингизни сақлаб қолинг. Энг асосийси шу. Ва шунчаки ўзингизга меҳрибонроқ бўлинг.

2. Мен энг юқори баҳолайдиган жиҳатлар: оқкўнгиллик, қизиқувчанлик ва шунчаки ҳаётдан завқ олиш ҳисси.

3. Мактабни тамомлаётганингиз билан табриклайман. Бу улкан ютуқ. Умид қиламанки, кўпчилигингиз келгусида Британияда ўқиш, ишлаш ёки шунчаки ташриф буюриш имконига эга бўласиз. Ва ана ўшанда, мен айримларингиз билан юзма-юз кўришишни интиқлик билан кутаман.

Яна бир бор чин дилдан табриклайман. Сиз оилангиз ва ватанингиз учун улкан ижобий ўзгаришларни бошлаб беришингизга ишонаман!

1. Бугунги битирувчилар ҳаётда ўзи нима хоҳлайди, асосий мақсади нима? Уларга мана шуни ўзлари учун аниқлаб олишни маслаҳат берган бўлардим. Боиси, диплом, олий маълумот — ҳаёт-мамот масаласи эмас. Инсон ҳаётида бундан бошқа муҳим нарсалар ҳам бор. Энг муҳими, киши ўзи танлаган соҳада профессионал бўлиши, нимаики иш қилса, ўшани зўр уддалашидир.

2. Биринчиси, меҳнатдан қочмаслик, дангасалик қилмаслик керак.

Иккинчиси, таҳлил қила олиш ҳислати. Ҳар қандай вазиятни «ўзи нима бўляпти?», «жараён қандай кетяпти?» ва «кейин нима бўлади?» дея таҳлил қила билиш лозим. Биз шахматда ҳам ўқувчиларнинг тўғри фикрлашига катта уруғ берамиз. Бу ҳислат инсон ҳаётида муҳим аҳамиятга эга.

Учинчиси, таҳлилдан келиб чиқиб, тўғри қарор қабул қила олиш. Қабул қилган қарори учун жавобгарлик ҳисси ҳам бўлиши шарт. Яъни, мустақил қарор қилдими, унинг оқибатлари учун жавоб ҳам бера олиши керак.

3. Маслаҳатим — ҳаётда нима қилишларини ўзлари учун аниқлаб олишсин. Танлаган, интилаётган йўналишларида яхши устоз топишларини ҳам маслаҳат бераман. Яхши устоз, бу — йўлнинг ярми демак. Шу билан бирга, тинимсиз меҳнат албатта ўз мевасини беришини ҳам унутмасликлари керак.

Тилагим — катта орзу қилишдан ҳеч қачон қўрқишмасин. Катта орзулар, бу — [мақсадга етиш йўлидаги] биринчи қадам. Аввал орзу бўлади, кейин у мақсадга айланади ва дангасалик қилмай, меҳнат қилган одам, албатта, ўз орзуларига эришади!

1. Ҳар қандай тўсиқ ва қийинчиликларга қарамай, ўзинг қизиққан соҳани танлаб, ўша касбда ишла, деган бўлардим. Чунки аксарият битирувчилар ўзи қизиққан йўналиш бўйича ўқишга кира олмаса, келаси йили нима қилиб бўлса-да исталган ўқишга кириб, диплом олсам бўлса бўлди, деган фикрда бошқа йўналишда таҳсил олишга ҳам рози бўлади. Мен бундай осон йўлни танламаган бўлардим. Қизиққан соҳамга ҳужжат топшириб, ўқишга киролмасам ҳам, ўша соҳа бўйича бирор жойга ишга кириб, профессионал мутахассислардан касб сирларини ўрганардим. Ҳам вақтдан ютардим, ҳам қизиққан соҳам бўйича нималарнидир ўрганардим.

Бундан ташқари, тил ўрганишни маслаҳат берардим. Вақтимни бекорчи нарсаларга сарфламай, тил ўрганишга кўпроқ эътибор қаратардим. Нафақат инглиз тили, балки бошқа халқаро тилларни ҳам ўрганишга ҳаракат қилардим.

Маслаҳат сифатида кўпроқ китоб ўқишни ҳам айтган бўлардим. Ёшликда вақт бемалол бўлади. Шу даврда мутолаани одатга айлантириб, билим олишга қаттиқ киришардим. 30 ёшдан кейин инсон оила ва бошқа ташвишлар билан ўзини ривожлантиришга кўп вақт ажратолмайди. Кейин афсусланмаслик учун ҳам 30 ёшгача тил ўрганиш, китоб ўқиш ва шу каби бошқа фойдали қизиқишларим билан жиддий шуғулланардим.

2. Ҳозирги авлод техника-технология билан яшаяпти. Улар бундай даврда диққат-эътиборини жамлай олишни билиши керак, деб ўйлайман. Мисол учун, айрим ёш йигит-қизларда китоб ўқиш давомида бошқа нарсага чалғиш ёки ўқиганини эслаб қололмаслик кўп учрайди. Хотира мустаҳкамлиги жуда муҳим.

Сабрли бўлиш керак. Афсуски, ҳозир ёшлар орасида ҳамма нарсага тезда эришишни, қисқа муддатда машҳур бўлиб кетишни хоҳлайдиганлар кўпайяпти. Ҳар бир нарсага меҳнат ва сабр билан эришиш керак. Ўз устида ишлаган ёшлар қизиққан соҳасини чуқурроқ ўрганади, профессионал мутахасассис бўлиб етишади.

Одам китоб ўқиш ёки саёҳат қилиш орқали ўсиши керак. Мустақил фикрлашни ўрганади, дунёқараши кенгаяди. 18−20 ёшларда шу нарсаларга жиддий аҳамият қаратиш лозим. Ҳозир баъзи ёшлар мобил қурилмаларда ўйин ўйнаб ёки бошқа фойдасиз машғулотлар билан вақтини беҳуда ўтказяпти, фикрлаш доирасида тор. Ваҳоланки, айнан ҳозир, шу ёшда дунёқарашни ўзгартириш керак. 25 ёшдан кейин одамнинг ўзгариши қийин, қотиб қолади.

3. Ука ва сингилларимизга, аввало, ўзлари хоҳлаган йўналиш бўйича олий таълим муассасасига ўқишга кириб олишларини тилаб қоламан. Агар талаба бўлиш насиб қилмаса, афсусланишга ҳожат йўқ. Бунга бир имконият сифатида қараш керак. Бу тенгдошларидан тўрт йил олдин старт олишга имконият бўлиши мумкин. Чунки талаба бўлганларнинг ҳаммаси ҳам ўз вақтида старт ололмайди, ўқишга киргач, кўп нарсага қўл силтаб қўяди.

Вақт — энг қимматли нарса. Кўп ёшлар талаба бўлганидан кейин ўқишни ташлаб қўяди, ўз устида ишламайди. Талаба бўлдим, ўқишни битирсам, диплом олсам бўлди, ишим тайёр, деган ўй билан тўрт йилни ўтказиб юборади. Талаба бўлиш ё бўлмаслигидан қатъий назар, қизиққан соҳасига эртароқ кириб, ўша соҳада энг зўри бўлишга ҳаракат қилиши керак. Битирувчиларга ҳар бир дақиқанинг қадрига етишни, вақтдан унумли фойдаланишларини маслаҳат берган бўлардим.