“Gazeta.uz” davlat arboblari, xalqaro tashkilotlar va jamoatchilikning faol vakillaridan 2024/2025 o‘quv yili bitiruvchilari va yoshlarga o‘z maslahatlari hamda tilaklari bilan murojaat qilishlarini so‘radi.

Ularga an’anaviy ravishda uchta savol berildi:

1. O‘zingizni bitiruvchi deb tasavvur qilsangiz, o‘zingizga nimalarni maslahat berardingiz?
2. Yangi avlod vakillari qanday uchta muhim xislatlarga ega bo‘lishlari kerak?
3. 2024/2025 o‘quv yili bitiruvchilariga maslahat va tilaklaringiz.

Ularning javoblarini e’tiboringizga havola qilamiz.

1. O‘zingizga va kuchingizga ishonishni, oldingizga yuksak maqsadlar qo‘yishdan qo‘rqmaslikni va ularga intilishni maslahat bergan bo‘lardim. Ilm olishdan hech qachon to‘xtamaslik, doimo foydali kitoblarni o‘qish, dunyoqarashni kengaytirish va tanqidiy fikrlashni rivojlantirish muhim. Prezidentning yoshlarni qo‘llab-quvvatlashga qaratayotgan e’tibori tufayli O‘zbekistonda yaratilgan shart-sharoit va imkoniyatlardan samarali foydalanish kerak, chunki bu o‘z salohiyatingizni maksimal darajada ro‘yobga chiqarish uchun ajoyib imkoniyatdir.

2. Kreativlik. Zamonaviy dunyoda noodatiy yechimlar topish va o‘zgarishlarga tez moslashish qobiliyati qadrlanadi, shuning uchun ijodiy fikrlash qobiliyati juda zarur.

Mas’uliyat. Yangi avlod mustaqil bo‘lishi va o‘z xatti-harakatlari uchun javob bera olishi muhim. Chunki ularning kelajagi va butun jamiyatning kelajagi shunga bog‘liq.

Muloqot madaniyati. Bugungi kunda odamlarni anglash, ular bilan sog‘lom va samarali munosabatlar o‘rnata olishning ahamiyati professional ko‘nikmalardan kam emas.

3. Bu yil men uchun ham o‘zgacha — axir bitiruvchilar orasida kenja qizim bor. Barcha ota-onalar qatori men ham ularning har biriga ushbu muhim bosqichdan muvaffaqiyatli o‘tishlarini hamda Yangi O‘zbekistonda yangi hayotga dadil qadam qo‘yishlarini chin dildan tilayman.

Aziz bitiruvchilar, o‘zingizga ishoning, orzu qiling va, shuni unutmangki, siz hozir tasavvur qilganingizdan ham ko‘prog‘iga erishishga qodirsiz. Atrofingizda sizni ilhomlantiradigan, intilishlaringizni qo‘llab-quvvatlaydigan va o‘sishingizga yordam beradigan odamlar bo‘lsin. Hayotingiz yorqin g‘alabalar va qiziqarli kashfiyotlarga to‘la bo‘lsin!

1. Bugungi kun bitiruvchisi bo‘lganimda, o‘zimga yangi imkoniyatlarga ochiq bo‘lishni maslahat bergan bo‘lardim. Texnologik o‘zgarishlar sur’ati shu qadar jadallashganki, kelajak kasblariga aylanadigan ixtisosliklar, ehtimol, hali mavjud ham emasdir.

Rasmiy ta’lim mustahkam poydevor vazifasini o‘taydi, lekin haqiqiy hayot umr bo‘yi o‘rganishni talab qiladi. Shu sababli intellektual qiziquvchanlik, tirishqoqlik va chidamlilik kabi yaxshi xislatlarni shakllantirish zarurligini ham maslahat berardim.

Eng asosiysi, o‘z qadriyatlaringizga sodiq qoling, atrofdagilarga g‘amxo‘rlik qiling, hurmat bilan munosabatda bo‘ling, deb aytardim.

2. Kelgusi avlod axborot to‘la dunyoda to‘g‘ri yo‘l topish uchun kuchli tanqidiy fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lishi lozim, deb o‘ylayman. Bugungi kundagi eng qiyin vazifalardan biri — haqiqatni yolg‘ondan ajratish.

Qat’iyatlilik ham muhim: oldinda turgan yo‘l qiyinchiliklarsiz bo‘lmasligi mumkin, shuning uchun muvaffaqiyatsizliklardan keyin qayta oyoqqa turish va xatolardan saboq chiqarish qobiliyati uzoq muddatli muvaffaqiyat uchun juda zarur.

Nihoyat, hamkorlik ruhi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Biz duch kelayotgan murakkab global muammolarni hal qilish uchun ko‘pincha dunyoni sizdan boshqacha ko‘radigan odamlar bilan mustahkam hamkorlik o‘rnatish talab etiladi.

3. Bitiruvchilarga yangi hayot yo‘liga qadam qo‘yayotgani munosabati bilan samimiy tilaklarimni yo‘llayman. O‘zbekiston hayratlanarli sur’atda o‘zgarmoqda va sizning avlodingiz uning kelajagini shakllantirishda markaziy o‘rin tutadi.

Sizlarni bu o‘zgarishlar davrini qat’iyat va umid bilan qarshi olishga chaqiraman. Moslashuvchan va ijodkor bo‘lish ko‘nikmalarini rivojlantiring, dunyoni keng tushunishga intiling hamda jamoangiz va xalqingiz ravnaqiga hissa qo‘shishga bel bog‘lang.

Sizning g‘ayrat-shijoatingiz va dunyoqarashingiz O‘zbekistonning farovon va yorqin kelajagini qurishda nihoyatda muhimdir!

1. O‘zimga maslahatim — biror narsani sinab ko‘rish yoki sinab ko‘rmaslik borasida bir qarorga kelolmasangiz, unga albatta, qo‘l urib ko‘ring. Qilgan ishlaringizdan hech qachon afsuslanmaysiz, lekin amalga oshirmagan ishlaringiz uchun eng ko‘p afsus chekasiz.

2. Bugungi davr yoshlari quyidagi asosiy hislatlarga ega bo‘lishi juda muhim, deb hisoblayman:

Hamdardlik. O‘zingizni boshqalarning o‘rniga qo‘yib ko‘rish va ularning nuqtai nazarini tushunish qobiliyati. Chunki o‘zingiz ham boshqalardan xuddi shunday munosabatni kutasiz.

Optimizm. Vaziyatga ijobiy yondashish va ijobiy fikrlash tarzini saqlab qolish qobiliyati. Chunki hayot doim ham bir tekisda kechmaydi, lekin optimizm bilan siz har qanday qiyinchiliklarni yengib o‘tish yo‘lini topasiz.

Ijodkorlik. Yangicha fikrlash va yangi g‘oyalar hamda vaziyatlarga moslashish qobiliyati. Sun’iy idrok va raqamli texnologiyalar davrida originalligingiz va ijodkorligingiz eng ko‘p qadrlanadi!

3. Yangi bitiruvchi sifatida hayotingizda aniq maqsad topish borasida katta bosimni his qilishingiz mumkin. Lekin hayot ko‘pincha kichikroq, rivojlanib boruvchi maqsadlar zanjiridan iborat bo‘ladi. O‘zingizni boshqalar bilan taqqoslashdan qoching: siz qanday bo‘lsangiz, shundayligingizcha betakrorsiz. Qalbingiz ovoziga quloq tuting va u sizni qayoqqa yetaklasa, o‘sha yo‘ldan boring!

1. O‘zingga ko‘proq ishon, aslida ko‘plar nima qilayotganini bilmaydi — joyida o‘rganadi yo o‘zini hamma narsani bilgandek tutadi. Vatan va hukumat bitta tushuncha emas, vatanparvarliging jo‘sh urganida shuni esda tut. O‘qi, o‘rgan, dunyoni kez (bilaman, baribir shunday qilasan.) Internet, ijtimoiy tarmoqlar, degan narsalar bir necha yildan keyin olamni bosadi — haqiqiy erkinlikdan zavqlanib ol!

2. Nazarimda, bugungi yangi avlod vakillari uchun quyidagi uch hislat zarur:

Birinchisi, soxta xabar va faktlarni ajrata bilish va bosiqlik bilan qaror olish.

Ikkinchisi, iqlim o‘zgarishi haqida chuqur bilimga ega bo‘lish.

Uchinchisi, moslashuvchanlik.

3. Omad tilayman!

1. Bitiruvchi bo‘lib qolganimda, shunday davom et, to‘g‘ri yo‘ldasan, deya maslahat berardim.

2. Bitiruvchilar uchun uchta muhim hislatlar:

Birinchisi, kuchli bilimga ega bo‘lish va ingliz tilini mukammal o‘zlashtirish.

Ikkinchisi, O‘zbekiston taraqqiyotiga o‘z hissasini qo‘shish maqsadini shakllantirish.

Uchinchisi, tarbiya va qadriyatlarni unutmaslik.

3. Joriy yilgi bitiruvchilarga o‘z kuchiga ishonishni, qiyinchilik yoki omadsizlikka duch kelganida tushkunlikka tushmay, buni vaqtinchalik sinov sifatida qabul qilishlarini maslahat beraman.

1. O‘zim yaxshi ko‘rgan ish bilan shug‘ullanishni: xoh ta’limda bo‘lsin, xoh hunarmandchilik yoki boshqa sohada, muhimi — o‘zim yoqtirgan ishga umrimni bag‘ishlashni maslahat bergan bo‘lardim.

2. Hozirgi davr yoshlari dasturlashdan xabardor bo‘lishi kerak, albatta. Bu — zamon talabi. OAVni kuzatish va ma’lumotlarni tahlil qila olish ko‘nikmasiga ham ega bo‘lish juda muhim. Bugungi avlod psixologiyasi tez o‘zgarib boryapti. Shu sababli badiiy adabiyot o‘qishni odatga aylantirish zarur. Oilaviy qadriyatlarni qadrlashi va do‘stona muhitni saqlab qolishi ham kerak.

3. Oxirgi bir yil ichida jahon siyosati va global dunyoda juda keskin o‘zgarishlar bo‘ldi. Bu esa qaysidir ma’noda ta’limga ham ta’sir qildi. Istardimki, har yilgi bitiruvchilarimiz dunyo siyosati qanday bo‘lishidan qat’iy nazar aql bilan fikr yuritib, o‘zlari uchun muhim hisoblangan orzu-umidlaridan voz kechmasliklari, qo‘rquvni yengishlari kerak. Oldiga qo‘ygan maqsadlariga birdaniga — mo‘’jiza orqali emas, balki tinimsiz mehnat va qadam baqadam o‘ylangan strategiya orqali erishishga kuch topa olishlari zarur. Kelajakdagi muvaffaqiyatlar bugun qo‘yilgan qadamdan boshlanadi. Shuni unutmasliklari kerak!

1. Agar o‘zimni maktab bitiruvchisi deb tasavvur qilsam, avvalo, vaqt — eng muhim resursligi, u cheklangani va uning o‘rnini hech qachon qayta to‘ldirib bo‘lmasligini eslatgan holda, uning qadriga ko‘proq yetish hamda undan yanada unumliroq foydalanishni o‘zimga maslahat bergan bo‘lar edim.

2. Uchta eng muhim hislat:

Tanqidiy fikrlash va intellektual kamtarlik. Sun’iy idrok, texnologiya rivojlanayotgan davrda yangi ma’lumotlarning yaratilishi, ularning tarqatilishi va qabul qilish tezligi kundan-kunga tezlashib bormoqda. Eski avloddan farqli o‘laroq, yangi avlodda teskari muammo mavjud — ma’lumotlar haddan ziyod ko‘p, ular orasida feyklar va qasddan yolg‘on ustiga yaratilganlari ham cheksiz.

Shuning uchun ma’lumotni xolisona tahlil qilish, tarafkashlik mavjudligini his qilish va ishonchli dalillar taqdim etilganda fikrni o‘zgartira olish qobiliyati juda muhimdir. Insonda o‘zi avvaldan ishongan narsasini tasdiqlovchi ma’lumotlarga shubha bilan qarash, turli nuqtai nazarlarni izlash va biror narsani bilmaganida, uni tan olish — katta hislat.

Men doimo bilmagan narsamni bilmayman deyishga va u haqida o‘rganishga harakat qilaman. Menda hatto bilaman deb o‘ylagan narsamni ham bilmayman deyish pozitsiyasi doimo mavjud.

Uzluksiz o‘rganish va mehnat. Tez o‘zgaruvchan va shiddat bilan rivojlanayotgan dunyomizda moslashuvchanlik va uzluksiz o‘rganish eng katta boyliklardan biridir. Yoshlar muvaffaqiyatga bir zumda yetish emas, balki vaqt mobaynida izchil harakat qilish, yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtirish orqali yetishish mumkinligini tushunishlarini hohlar edim.

Ingliz tilida integrity degan so‘z bor — u poklik va hallolikni anglatadi. Mana shunday o‘zgarmas axloqiy prinsiplar va halollik (integrity) hislati yoshlarda bo‘lishi kerak, deb o‘ylayman. Insonlarga qisqa erishilgan va qoidalarni cheklab o‘tilgan muvaffaqiyatlar mukofotlanadigandek tuyuladigan davrda, muvaffaqiyat uchun o‘z vijdonidan, axloqiy prinsiplar va halollik (integrity)dan voz kechmaganlar keskin ajralib turadi. Bu hatto, hech kim sezmasa ham, ko‘rmasa ham, to‘g‘ri ish qilish, qiyin bo‘lsa ham haqiqatni aytish va hatto noqulay bo‘lsa ham majburiyatlarni bajarish kerakligini anglatadi.

3. Sizning avlodingiz aqlbovar qilmaydigan imkoniyatlarga ega, har qachongidan ham eng yaxshi davrda ulg‘ayyapsizlar, deb o‘ylayman. Bugungi kunda insoniyat iqtisodiy farovonlik, salomatlik, umr ko‘rish davomiyligi, imkoniyatlar bo‘yicha hatto bir-ikki avlod oldin ham tasavvur qilib bo‘lmaydigan darajadan bahramand bo‘lmoqda. Lekin muvaffaqiyat baribir o‘sha abadiy fazilatlarni talab qiladi: mehnatsevarlik, halollik, sabr-toqat va donolik. Buni erta tushunganlar baxtli va muvaffaqiyatli hayotni yaratadi.

Yangi hayotga qadam qo‘yar ekansiz, barqaror o‘sishni ta’minlaydigan asosiy narsalarni himoya qiling: uyqu, salomatlik, harakatlanish va sport, oila, haqiqiy do‘stlik va axloqiy prinsiplar. Hayotingizning kelgusi yillari jarayonlarni (masalan, sun’iy idrok orqali) osonlashtiruvchi va tezlashtiruvchi yechimlarga to‘la bo‘ladi. Yon-atrofdagilar, tengdoshlaringiz doim sizdan muvaffaqiyatliroq, daromadi ko‘proq yoki omadliroq bo‘lib tuyulishi mumkin, ayniqsa ijtimoiy tarmoqlarda. Siz o‘z yo‘lingizga diqqat qiling, boshqalarning sur’atiga emas. Har bir insonning hayoti o‘ziga xosdir hamda ijtimoiy tarmoqlar va hikoyalar orqali siz ularning kurashlari, ziddiyatlari va muvaffaqiyatsizliklarini emas, balki faqat yorqin lahzalarini ko‘rayotgan bo‘lishingiz mumkin.

Tez muvaffaqiyatga erishish, daromad olish yoki istalgan maqsadga erishish uchun hech qachon qisqa va nopok yo‘llarni tanlamang. Birovlarni aldash, imtihonlarda ko‘chirish, yolg‘on ustiga munosabat va sherikchilikni qurish hamda boshqalarning mehnatini o‘zimniki deb o‘g‘irlash, g‘irromlik qilib bo‘lsa ham maqsadga yetish kabi vasvasaga soladigan onlar son-sanoqsiz bo‘ladi. Ushbu vasvasalarga butunlay qarshi turing, pokligingizni, obro‘ingizni saqlang. Poklik ishonchni mustahkamlaydi, ishonch esa barcha mazmunli munosabatlar va muvaffaqiyatlarning asosidir!

1. Birinchi navbatda, shoshilmaslikni, hayotda hamma narsaga ulgurish shart emas, odam o‘ziga qulay bo‘lgan sur’atda yashashi ham normal ekanligini o‘zimga tushuntirgan bo‘lardim. Eng asosiysi, o‘z yo‘lini izlash, xato qilish, savol berishdan qo‘rqmaslik va mana shu yo‘lda ko‘p narsani o‘rganish mumkinligini, bu jarayon qadrli bo‘lib, tajriba va hayotiy saboq berishini aytardim. Yana bitta maslahat sifatida “O‘zingni qadrla”, derdim.

2. Yangi avlod vakillari uchun uchta muhim hislat:

Tanqidiy fikrlash ko‘nikmasini shakllantirish. Biz bugun ma’lumotlar davrida yashayapmiz. Duch kelgan ma’lumotga ishonib ketavermaslik lozim, uni qabul qilishdan oldin ma’lumotni, albatta, tahlil qilish, o‘ylash, fikrlash, savol berish va shundan so‘ng qaror chiqarish zarur. Tanqidiy fikrlash ko‘nikmasi insonni manqurtga aylantirmay, fikrlashga o‘rgatuvchi muhim bir hislat hisoblanadi, deb o‘ylayman.

Hamdardlik (empatiya). Yangi avlod faqat o‘z hissiyotlari va manfaatini emas, balki atrofdagilarning ham his-tuyg‘ularini tushunishi, his qilishi lozim. Bu insoniylik fazilatlarini rivojlantiradi hamda har qanday odamning o‘rniga o‘zini qo‘yib ko‘rish qobiliyatini shakllantiradi.

Jasorat. Haqiqatni aytishdan, o‘z haq-huquqlarini himoya qilishdan qo‘rqmaslik va adolatsizlikka qarshi chiqishga jur’at topish har qanday davrda juda muhim hislatdir. O‘sib kelayotgan avlod haqiqatni himoya qilishni zimmasidagi vazifa deb bilishi kerak. Jasorat har qachon kerakli va qadrli hislat ekanligini, unutmasliklari lozim.

3. Bitiruvchilarga maslahatlarim — o‘zingizga, ichki qadriyatlaringizga to‘g‘ri keladigan, hayotingizga ma’no-mazmun va qiymat beradigan yo‘lni tanlashga harakat qiling. Bu yo‘l hammaga yoqadigan va barcha olqishlaydigan yo‘l bo‘lmasligi mumkin.

Bu yo‘l biror diplom yoki qandaydir lavozim bilan emas, balki o‘z qiziqishlaringiz, xohish-istaklaringiz va yurakdagi ishonchingizga asoslangan holda o‘lchanishi mumkin. Bu yo‘lni tanlash va unda yurishda odam bo‘lib qolish, insoniylikni yo‘qotmaslik juda muhimdir. O‘z baxtingizni boshqalarning talablari va qarashlariga qarab qurmang.

Hozirgi kunda imkoniyatlar juda ko‘p. Lekin ularning qay biri sizning hayotiy ehtiyojlaringizga mos ekanligini faqat o‘zingiz tushuna olishingiz va anglashingizni xohlardim. Tanlovdan, xato qilishdan va yangiliklarni o‘zingizda sinab ko‘rishdan qo‘rqmang. Qanday sharoitda qolishingiz va qanday holatga tushishingizdan qat’i nazar, odamgarchilik fazilatlarini yo‘qotmang!

1. Bugun har kim o‘z haqiqatini shakllantiradigan, buning uchun resurslar ham, xizmatlar ham, axborotning turli shakllari ham yetarlicha bo‘lgan davrdamiz. Turli yashash tarzi va buni yoqlaydigan har xil insonlar guruhini topish imkoniyati nuqtai nazaridan ham hozirgi paytda hayotga, dunyoga nisbatan qarashlar turfa. Turli imkoniyatlarni taklif qiladigan zamonga yetib kelgan ekanmiz, real hayot bilan bog‘lanish muhim ekanligini o‘zimga aytgan bo‘lardim. Qanday qaror qabul qilmay, reallikka qanday bog‘lanadi, menga shunday maqsadlar kerakmi va bu maqsadlarni kim shakllantirgan, haqiqatan menga tegishlimi, iste’mol insoni bo‘lib qolmaslik uchun nima qilishim kerak, degan savollarni berardim.

Shuningdek, bugun ma’lum bir bilimlarni yoki bir qancha tillarni miyamizda yig‘ganimizning o‘zi yetarli emasligi, ulardan yangi fikriy modellar yarata olish muhimligini aytib, buning ustida jiddiy ishlash kerakligini maslahat berardim.

2. Hozirgi avlodda turli tarkibli sotsial shovqinlardan qocha olish hislati kuchli bo‘lishi kerak. Chunki bugungi iste’mol jamiyatida biznes egalari, siyosatchilar va boshqa toifadagi shaxslarning asosiy egallamoqchi bo‘lgan manbasi, bu — odamlar e’tiboridir.

Shu nuqtai nazardan ko‘pchilik sotsial shovqin yaratishga harakat qiladi. Buning tarkibi shou-biznes, iste’mol tovarlari, siyosat va boshqa narsalarga qaratilgan bo‘lishi mumkin. Mana shunday sharoitda har bir o‘smir ichida hislar to‘plamini shakllantira olishi kerakki, bir vaqtning o‘zida butun dunyoni egallab olgan ushbu sotsial shovqinda yashay olishi, lekin uning muhim bir tarkibiga, murvatchasiga yoki shovqindagi obyekt bo‘lib qolmasligi zarur. Shuni chuqur anglashlari lozim.

Bundan tashqari, bugungi avlodning shaxsiyati o‘zi uchun qiziq bo‘lishi, o‘zi istagan paytda yolg‘iz qola olishi va o‘sha vaqtda yolg‘izlikdan ma’no, taskin topadigan bo‘lishi kerak.

Shuningdek, hozirgi o‘smirlar o‘z “men”ini hissiy chegaralay oladigan bo‘lishi lozim. Ya’ni, uning “men”i fikrlar va g‘oyalar bilan emas, aynan hislar bilan chegaralanishi kerak. Shaxsiy hissiy chegaralarni boshqalar his qilishi muhim emas.

3. Siz, aziz bitiruvchilar, virtual “men”lik ustunlik qiladigan davrga kirib boryapsiz. Virtual “men”lik, bu — simulyator, ya’ni asosga yaqin, lekin undan uzilgan narsalardir. Shuning uchun virtual “men”ligingiz ustunlik qiladigan, u qadrlanadigan davrda siz haqiqiy “men”ligingizni hamisha ushlab qolishga harakat qilishingiz kerak. Sizning virtual “men”ligingiz haqiqiy “men”ligingizdan baland bo‘lib ketmasligi zarur, shunga jiddiy e’tibor qaratishingizni so‘rardim.

Siz olayotgan hozirgi bilimlar, oldingizga qo‘yayotgan maqsadlar, yoshlik energiyasining sarflanishi ma’lum muddatdan keyingi komfort bir hayot tarzida yashash uchunmi yoki komfort eng asosiy masala emasmi, degan savollarga javob topshingizni istardim.

Sizlar O‘zbekistonga keraksiz. Jamiyatdagi o‘zgarishlarni aynan insonlar qiladi. Insonlarning o‘zi o‘zgarmagunicha jamiyat o‘zgarmaydi. Mustaqillikdan keyin ham ikkita avlod Vatanimizda jiddiy, haqiqiy sof va tub ma’nodagi islohotlarni qila olmadi. Balki bu o‘zgarishlarni sizlar amalga oshirarsizlar. Qaysi hudud, qaysi davlat komfort sharoit taklif qilmasin, qachondir O‘zbekistonga qaytib kelib, qanchalik qiyin bo‘lmasin, mana shu Vatanda muammolarimizning haqiqatlariga yetish uchun ko‘maklashsangiz, 20−30 yildan keyin o‘tgan davrga nazar solganingizda, ichki rozilik paydo bo‘ladi, deb o‘ylayman.