Янгийўл — бу «янги йўл» дегани ва Cайёра Мусаеванинг ҳаёт ва ижод йўлини тавсифлаш учун бундан-да мосроқ ўхшатишни топиб бўлмаса керак. Хонанданинг она шаҳри унинг ҳаётидаги катта йўлнинг бошланғич нуқтаси бўлган — айнан шу ерда, оиласи ва дўстлари даврасида унда мусиқага муҳаббат уйғонган. Кейинчалик уни нолинчи йилларнинг машҳур Zero мусиқий гуруҳи аъзосига айлантирган, ёш ижрочиларнинг «Новая волна» танлови ва «Песни» лойиҳаси саҳналарига етаклаган ҳикоя ҳам айнан Янгийўлдан бошланган. Сайёра 2015 йили Нью-Йоркнинг ерости ўтиш жойлари ва Бали соҳилларида ўзининг мусиқий фикр билдириш эркинлигини намоён қилган. Хориждаги бир неча йиллик ҳаётдан сўнг, у Ватанга қайтиб, янгича жаранг соча бошлади.

Биз Сайёра Мусаева билан Янгийўл шаҳридаги Беруний ва Самарқанд кўчалари кесишган айланма кесишмада кўришдик. Унинг эгнида оқ пахталик кўйлак, этно услубдаги балича кимоно, кумуш тақинчоқлар бор эди ва сочини салкам қирқ кокил қилиб ўриб олган эди. Унинг бу кўринишида Ватан билан муштараклик бор эди; хонанданинг таъкидлашича, Ватан билан боғлиқлигини ҳис қилолмаган инсон ўзлигини ҳам намоён этолмайди.

Шундай бир давр ҳам бўлдики, ичимда мусиқани эшитолмай ҳам қолдим. Етти пирдан мадад сўраб, Бухорога бордим ва бу зиёрат чоғида ўзимнинг ўзим билан қолишимга имкон бердим. Шундан кейинги бир неча ой давомида қалбимда нимани асраб келаётганим ва у қандай жаранглашини англай бошладим. Ўша мушкул давр илдизларимиз ва анъаналаримизга миннатдорчилик ва ҳурмат руҳи билан замонавий оҳангга айланди. Мен учун энг муҳими — мени тинглагаётган инсон ўзини — ўтмиши, аждодлари, илдизларини эсласин ва ҳис этсин. Шу туйғулар ва сезгилар орқали ўзининг аслида ким эканлигини англасин.

Совет иморатларининг бир ўзига хослиги — уларнинг деворлари ва эшиклари юпқа, шу боис қўшниларнинг гапларини бемалол эшитиш мумкин. Эсимда, уйда ҳеч ким йўқлигида даҳлиздаги кўзгу олдида қўшиқ айтишни ёқтирардим. Онамнинг кўйлакларини кийиб, дезодорантни микрофон ўрнида ишлатиб, севимли Уитни Хьюстоннинг қўшиқларини куйлардим. Лёша овозимни эшитиб: «Сара, бақиришни бас қил!», деб мазах қиларди. Мен унга: «Бир кун келиб машҳур бўлиб кетсам, альбомимни сотиб оласан», дердим. У ҳали ҳам ўша сўзларимни эслаб, ҳақ бўлиб чиққанимни тан олади.

Маҳалламизда ўзбеклар, тожиклар, руслар, татарлар, корейслар, яҳудийлар яшарди. Шаҳар у вақтларда жуда байналмилал эди. Одамлар ҳам байрамларни, миллати ва динидан қатъи назар, биргаликда нишонларди. Ҳеч ким «ўзиники» ёки «бегона» деб ажратилмасди. Ҳамма биргаликда катта бир оиладек эди. Турли уйларда яшовчи биз — болалар ҳам ҳам доимо бирга ўйнардик.

Кўп қаватли уйлар орасидаги ҳовли — бизнинг ҳудудимиз эди. Ўзимизнинг ҳовли тўдамиз бор эди. Мен гуруҳдаги ягона қиз эдим. Менга қизлардан кўра ўғил болалар билан ўйнаш қизиқроқ туюларди. Биз кун бўйи беркинмачоқ ва қувлашмачоқ ўйнаб, кўчадан бери келмасдик. Илгари уйга тақаб қурилган қўшимча иморат ўрнида гараж бор эди. У ерда дўстим Лёша машина тузатарди, мен кўпинча унга ёрдам берардим. Шунинг шарофати билан ҳозир «Лада» моторининг тузилишини тушунаман.

Бундан ташқари, дарахтларга чиқишни ҳам жуда яхши кўрардим. Уйимиз орқасидаги кўчада ўрик, олча, гилос ва узум ўсарди. Биз у ерда тез-тез сайр қилиб, меваларни ердик. Мен дарахтларга ҳаммадан баландроқ чиқа олардим — ҳар сафар энг пишган меваларни узиб, бошқаларга улашардим.

Бир куни қўшни аёлнинг боғида қўлга тушиб қолдим. Ҳамма қочишга улгурди, мен эса — йўқ. Дарахт тепасида қолиб кетдим. Аёл: «Онангга айтиб бераман!», деб мени изза қилди. Онам уйда ҳамма нарсани бадастир қилиб қўйганди: уйда ўрик ҳам, олча ҳам, гилос ҳам бор эди — истаган пайтда хоҳлаган нарсангни е, марҳамат. Лекин менга барибир айнан дарахтдан, ўғринча узиб ейиш ёқарди. Ҳозирги болалар дарахтларга чиқиб, мева термайди.

Эски уйимиз қаршисида 11-болалар боғчаси бор эди. Кечқурунлари тўдамиз билан яширинча ўша ерда ўйнардик. Қоровул билан келишиб, ичкарига кирар, майдонча харитасини чизиб, «қароқчи-қароқчи» ўйинини ўйнардик. Ҳозир боғча биноси таъмирланган. Аммо унинг олдидаги йўл ҳануз абгор. Яқинда асфальт ётқизилди, лекин у чўкиб, пиёдалар ўтиш жойида ҳам чуқурлик пайдо бўлиб қолди. Бунақа чуқурларни тез-тез ямаб туришади, лекин кўпга чидамайди — хомашё сифатсиз бўлгани учун сочилиб, тарқалиб кетади, чуқурча яна пайдо бўлиб қолади. Шаҳарнинг аксарият йўллари аҳволи шундай. Аммо марказий кўчамизни аллақачон зўр қилиб таъмирлаб, чироқлар ҳам ўрнатиб қўйишган. Ҳозир у ер чиройли ва хавфсиз. Бизнинг кўчамизни ҳам шундай сифатли таъмирлай олишларига ишонамиз, ана ўшанда биз ҳаҳ лой кечмай, соз асфальтда юрган бўлардик.

Ҳозир эски уйимиз ёнида ҳақиқий ахлатхона пайдо бўлган: у ердаги контейнерлар тўлиб-тошиб, чиқинди тоғдек уюлиб ётибди. Бу ҳақда чиқинди ташиш хизмати учун пул йиғувчига хабар берганимизда, у фақат пул тўлаган-тўламаганимиз билан қизиқди. Тўлаганимизни айтсак, у: «Мен фақат пул йиғаман, чиқиндини олиб кетиш билан шуғулланмайман», деб елка қисди. Биз ойма-ой пул тўлашда давом этяпмиз, аммо ҳовли чиқинди уюмлари ичида қоляпти — қарийб бутун шаҳарда шу аҳвол, деса ҳам бўлади.

Ҳовлимиз ҳозирги аҳволи хароб… Асфальтлар ўйилиб, деворларнинг бўёқлари кўчиб кетган, ўриндиқлар қийшайиб ётибди. Ҳозир бу ерда яшовчиларга наҳотки ҳаммаси барибир бўлса? Улар боғи бор ва ўриндиқлари янги шинам ҳовлига эга бўлишни хоҳламасмикин? Бу ерда аввалги қўни-қўшничилик ва дўстона муносабатлар энди йўқ. Ҳар ким ўзи билан ўзи овора.

Ҳозир Янгийўл гидролиз заводидан фақат бош бино қолган, холос. Қолган жойларида қурилиш бўлиб кетган. Унинг ўрнида энди мактаб бор. Бошқа бир қатор саноат корхоналарининг тақдири ҳам шундай бўлди: баъзилари қаровсиз қолиб кетган, бошқаларининг майдонлари ижарага бериляпти. Буни яхши ё ёмон, деб баҳолай олмайман. Ҳозирги аҳвол шунақа, холос. Бироқ юртимиз бой, ресурсларимиз бор, маҳаллий ишлаб чиқаришни ҳам ривожлантирсак, ажойиб бўларди, албатта.

11-боғчадан ўтиб, Янги ҳаёт кўчаси бўйлаб юраркансиз, темирйўл кесишмасидан сал нарида Сайёранинг харитасидаги яна бир муҳим нуқта — 5-мактабга дуч келасиз. Илгари у Максим Горкий номи билан аталарди. Ўзбекистондаги кўплаб мактаблар қатори, Янгийўлда ҳар бир мактабнинг ҳам машҳур шахслар шарафига қўйилган ўз номи бор эди: Ленин, Киров, Ломоносов, Толстой. Сайёранинг айтишича, бу мактабларнинг барчасида таълим рус тилида олиб борилган, лекин шаҳарда Бобур ва номи негадир Чехов бўлган иккита ўзбек мактаби ҳам бўлган. Иккинчисига хонанданинг баъзи маҳалладош дўстлари ҳам қатнаган.

5-мактабга борадиган йўл пастқам уйлар ва кичкина дўкончалар орасидан ўтган, уларнинг кетидан темирйўл кесишмаси чиқади. Ҳозиргидан фарқли ўлароқ, эски вақтларда бу ерда тўсиқлар ҳам, светофорлар ҳам, асфальт йўл ҳам бўлмаган. Болалар худди икки дунё ўртасидаги кўприкдан ўтгандек шпаллар, рельслар устидан юриб мактабга қатнаган. Мактабгача бўлган бу қисқа йўл деярли ҳар сафар кичик бир саргузаштга айланган.

Хонанданинг айтишича, мактаб биноси унинг болалигида қандай бўлган бўлса, ҳозир ҳам деярли шундай. Бу ерда кичик таъмирлаш ишлари амалга оширилган, панжаралар ўрнатилган, олд тарафи янгиланган, тупроқли майдон ўрнига асфалтланган футбол майдони пайдо бўлган.

«Мактаб рўпарасидаги будкада бир кампир картошкали сомса сотарди. Ҳаётимдаги энг мазали сомсалар эди. Ёнида эса ширинликлар ва салқин ичимликлар дўкончаси бор эди. Танаффусда у ерга навбатга тизилардик.

Бизнинг давримизда мактабларда ҳатто дискотекалар ҳам бўларди. Уларни мактаблар доирасида жуда ҳурматли ҳисобланган мусиқачи уюштирарди. У диджейлик қилар ва ўша даврнинг энг зўр хитларини қўйиб берарди. Дискотека расман фақат юқори синф ўқувчилари учун уюштириларди, аммо кичкинтойлар ҳам у ерга кириб олишни уддаларди.

Биз ўзимизни Батя амакидан шошилинч топшириқ олган кишидек кўрсатардик: калитларни олиб бориб бериб, тилхатни топширишимиз керак, дердик ва шундан кейин қоровул бизни ўтказиб юборарди. Батя амаки бизни кўрса-да, ўзини кўрмаганликка соларди, албатта. Шу тариқа биз рақс майдонига югурардик! Светомузика ва севимли қўшиқлар садоси остида мен бор кучим билан рақсга тушардим, — деб эслайди у табассум билан. — Мусиқа мени болалигимданоқ қуршаб олган эди ва у жуда ранг-баранг эди: рус халқ қўшиқлари ва ўзбек мақомларидан тортиб рок ва поп-мусиқагача. Ишончим комил: ўшанда эшитганларимнинг бари — бугунги овозимнинг бир қисми».

Янгийўл — кичкина шаҳар. У асосан сокин кўчалардан иборат, бироқ марказий кўчада қишлоқча манзаралар шовқинли магистрал, маъмурий бинолар, савдо марказлари ва турфа хил жилоланувчи ташқи рекламалар билан ўрин алмашади.

Шаҳарнинг марказий кўчасида, табиийки, бозор бор. Хонанда жонли ва самимий инсоний муносабатлар ва маҳсулотларнинг кенг танлови туфайли супермаркетлардан кўра бозорларни афзал кўради.

«Бозорда ҳамма нарсани тотиб кўриш, савдолашиш мумкин. Бу ерда қиёфасиз пештахтани эмас, одамларни кўрасан. Ҳамма бир-бирини танийди ва бир-бирига ишонади. Ҳар бир харидорнинг ўз „сотувчи бувижониси“ бор», — дейди Сайёра энг мазали маҳсулотларни сотувчи танишлари ҳақида.

У сут сотувчи Элмирадан қаймоқ, бринза ва сулугуни сотиб оларкан, умумий танишларига салом айтади, уларнинг аҳволини сўрайди ва харидорларингиз янада кўп бўлсин, деб тилак билдиради.

«Шундоқ ҳам харидорим етарли», — жилмаяди Элмира опа. Мана шундай самимият учун ҳам Сайёра ҳар ҳафта бозорга қатнайди.

У патир ва сут маҳсулотларини олиб, уйга қайтади. Алишер Навоий номидаги маданият ва истироҳат боғи ёнидан ўтади. Бу Янгийўлдаги маҳаллий қабристондан ташқари ягона яшил маскан ҳисобланади. Лекин 200 га 200 метр бўлган бу жойни кўп йиллар аввал ёпиб қўйишган. Сайёранинг айтишича, расман хавфсизлик нуқтаи назаридан келиб чиқиб шундай қилишган. Аммо, тахминларга кўра, боғни тасарруф этиш, лозим даражада сақлаш учун шунчаки маблағ йўқ.

Сайёра кўп йиллар аввал бу жой шаҳар аҳолисининг севимли маскани эди, деб эслайди. Янгийўлликлар бу ерга оилалари ва дўстлари билан келар, шу ерда байрам қилар, чархпалакда учар, фаввора ёнида музқаймоқ еб, ҳатто рақсга ҳам тушарди. Парк ёнида кинотеатр ҳам бор эди — ҳозир у савдо марказига айланиб кетган.

«Менда ҳали ҳам Алишер Навоий ҳайкали ёнида тушган суратим бор. Ўшанда боғ менга жуда катта туюларди. Ўзимиз кичкина бўлганимиз учун шундай бўлса керак», — дейди хонанда.

Боғ бугун ҳам ўз салоҳиятини йўқотмаган. Ҳар қандай боғнинг асоси бўлган баланд, сершох дарахтлар ўсишда давом этяпти. Амфитеатр саҳнаси қийшайган, йўлаклар вайрон бўлган, фаввора анчадан бери сув кўрмаган бўлса-да, боғнинг ҳар бир вазифасининг қайта тиклаш, инфратузилмани янгилаш мумкин. Энг муҳими, Янгийўлда буларнинг барига эҳтиёж сезаётган одамлар бор.

«Бу ерда яна болалар ва оилалар учун мўлжалланган макон пайдо бўлишини орзу қиламан. Парк кичик бўлса-да, бу ерда сайр қилиш, айланиш, дўстлар билан учрашиш мумкин бўлган шинам жой яратиш мумкин. Ҳозир ота-оналар фарзандлари билан уйлар оралиғидаги тор кўчаларда юришга мажбур — шунчаки бошқа имконият йўқ. Биз Тошкентга сайр қилиш учун борамиз, лекин у ерга бориш ҳам вақт талаб қилади. Ёнгинамиздада эса оилавий дам олиш учун айни муддао бўладиган истироҳат боғи бекор ётибди», — дейди Сайёра Мусаева.

Хонанда турмуш ўртоғи ва кичик қизи билан бирга Янгийўлга қайтгач, бу ерда жамоат маконларининг етишмаслигини айниқса кучли ҳис қилган. Сайр қилиш мумкин бўлган ягона жой — бир неча аттракционлар ўрнатилган марказий майдон, холос. Аммо серсоя дарахтлар йўқлиги ва ўриндиқлар камлиги туфайли бу ер одатда ҳувиллаб ётади. Шаҳар аввалги жонли нафасини йўқотиб қўйган: на соя-салқин хиёбонлар, на шинам боғлар, ҳатто кинотеатр ва бирор маданий ҳаёт йўқ.

«Янгийўлда сайр қиладиган, тамадди қиладиган, дам оладиган жойлар деярли қолмаган. Ҳозир ҳамма нарса гўё: „Бу шаҳарнинг келажаги йўқ“, деб тургандек. Бу ердан кетгинг келади, бу ерда яшагинг келмайди. Лекин мен бунга кўника олмайман. Она шаҳримга қайтиш менда бу жойларни ўзгартириш, уларга жон бағишлаш, бу шаҳарга гўзаллик ва шинамликни қайтариш, уни бир пайтлар менда бўлгани каби яна кимнингдир бахтли тарихининг бир қисмига айлантириш истагини уйғотди. Янгийўлда бунинг учун керакли ҳамма нарса бор».