Тошкентдан Парижга: Замонавий санъат марказининг глобал саҳнадаги дебюти
Ўзбекистон илк марта Art Basel Paris 2025 санъат ярмаркасида қатнашди
Париж 22−26 октябрь кунлари Art Basel халқаро кўргазмасига мезбонлик қилди. 100 йиллик тарихга эга Grand Palais саройида ўтказилган тадбир дунё бўйлаб нуфузли галереялар, таниқли рассомлар, кураторлар ва коллекционерларни бир том остида тўплаб, замонавий санъатнинг янги тенденцияларини намойиш этди. Бу йилги ярмаркада индивидуал лойиҳалар, махсус инсталляциялар ва миллий павильонлар қатнашди, санъатнинг янги юзлари, шакллари ва марказлари кўрсатилди.
Art Basel ўзи нима?

Art Basel — замонавий санъат ярмаркаларидан бири бўлиб, илк бор 1970 йили Швейцариянинг Базель шаҳрида ташкил этилган. Кейинчалик унинг майдонлари кенгайиб, Майами (2002) ва Гонконг (2013) шаҳарларида ҳам ўтказила бошланган. 2022 йилдан рўйхатга Париж ҳам қўшилган.


Кўргазмада рассом ва галереялар ўз асарларини сотиш, музей ва коллекционерлар ўз базаларини кенгайтириш, санъатшунослар ва соҳа вакиллари эса янги номлар билан танишиш имконига эга бўлади.


Бу йилги Art Basel Paris’да 200 дан ортиқ галерея, 40 дан зиёд мамлакат вакиллари ҳамда юзлаб санъат институти вакиллари қатнашди. Улар орасида Ўзбекистон Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси томонидан тақдим этилган Тошкент Замонавий санъат маркази лойиҳаси ҳам бор.

Ўзбекистон Art Basel’да нималарни кўрсатди?

Ўзбекистон бу кўргазмада илк бор мустақил лойиҳа билан қатнашди. У Маданият ва санъатни ривожлантириш жамғармаси ташаббуси билан Studio KO француз архитектура бюроси томонидан лойиҳалаштирилган ва Италиянинг Atelier Misto ижодий устахонаси томонидан тайёрланган Тошкент Замонавий санъат маркази (ЗСМ, Centre for Contemporary Arts) макети эди.


Замонавий санъат маркази Тошкентнинг Амир Темур кўчасидаги тарихий бинода жойлашган. Тошкентдаги илк трамвай тармоғи учун энергия ишлаб чиқарувчи шаҳарнинг биринчи дизель электростанцияси ҳисобланган бу объект 1912 йили қурилган. Уни реконструкция қилиш лойиҳаси 2019 йили тақдим этилган, 2021 йили эса жараён бошланган. Марказнинг очилиши 2026 йил мартига режалаштирилган.


Концепцияга кўра, эски электр станцияси маданий маконга айланади. Унда катта кўргазма павильони, маъруза зали, воркшоп ҳудуди, китоб дўкони, кутубхона, кинотеатрли очиқ майдон ва марказ ходимлари учун офислар бўлади. Кинотеатр, заруратга кўра, саҳнага айлантирилиши ҳам мумкин.

ЗСМ директори Отабек Абдувоситов Ўзбекистон Art Basel Paris’да нима учун айнан бу лойиҳа билан қатнашганини тушунтираркан, мазкур ташаббус Ўзбекистоннинг замонавий санъат йўналишидаги янги қирралари ва салоҳиятини халқаро майдонда намоён этиш имконини беришини таъкидлади.

“
«Марказ Ўзбекистоннинг замонавий санъат соҳасидаги энг йирик ва муҳим лойиҳаларидан бири. Биз бу ерда фақат бинo ва унинг архитектурасини эмас, балки унинг дастурий йўналишлари — кўргазмалар, оммавий тадбирлар, резиденция дастурларини ҳам тақдим этдик. Бу лойиҳа орқали ёшлар учун замонавий санъатни ўрганиш, илҳомланиш ва тажриба алмашиш имконияти яратилади. Art Basel’da кўплаб машҳур галереялар қатнашяпти, биз учун энг муҳими эса айнан шу глобал майдонда Ўзбекистоннинг янги маданий ташаббусини кўрсатиш эди. Шу боис бу ерда тақдимот ўтказиш биз учун айни муддао бўлди», — деди у.
«Тошкентдаги лойиҳанинг акс-садоси»

Павильон марказидаги айланиб турувчи устунга Тошкент замонавий санъат марказининг бронзадан ясалган макети қўйилган бўлиб, уни Atelier Misto (Италия) ижодий устахонаси раҳбари Миза Муччарелли ясаган. Лойиҳани тушунтирувчи элементлар сифатида объект девори суратлари ва унинг умумий кўринишини баён қилувчи видеоролик намойиш этилди.

“
«Макет муаллифи сифатида мен одатда ишлатмоқчи бўлган материалларни ўзим таклиф қиламан, ҳамкорлар ҳам буни жуда эътибор билан тинглайди. Ушбу макет бронзадан ясалган бўлиб, у lost wax (йўқолган мум) қадимий усулида ишланган. Биз вақт таъсирини кўрсатиш учун унинг юзасига ишлов бердик. Бу бинонинг ўзи 1912 йилга тегишли экани ва тарихий қадрини ҳис эттириш истагимиз билан боғлиқ.

Бинога қарши таъсир сифатида, макетнинг ички қисми полиэстердан қилинган. Бу марказ ичида намоён бўладиган янги санъат ғоясини ифода этади. Ушбу иш ҳақиқатан ҳам Тошкентда амалга ошириладиган лойиҳанинг жонли акс-садоси бўла олади, деб ўйлайман», — дея таъкидлади лойиҳа муаллифи.
Тарихий ва замонавий қатламлар уйғунлиги

Франциянинг Studio KO архитектура бюроси вакиллари таъкидлашича, лойиҳанинг асосий ғояси — ўзига хос тарихий ҳудуд билан янги қурилаётган иншоот ўртасидаги мулоқотни кўрсатиш.

“
«Биз лойиҳага Ўзбекистон меросининг бебаҳо қисми саналган «Николай ғиштлари»дан қурилган икки тарихий бинони асос қилиб олдик. Лойиҳани айнан шу ғиштларни эҳтиёткорлик билан қайта тиклашдан бошлашни истадик. Кейин эса унга абстракт шакллар орқали замонавий руҳ бағишлаш зарур бўлди. Улар ЗСМнинг кенг ва мазмунли дастурига мос равишда галереялар, офислар, кутубхона, ресторан ва бошқа жойларни ўз ичига олади.

Қурилишда Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган цемент ва минерал қўшимчалардан тайёрланган маҳаллий бетон ишлатилган — бу „замонавий ўзбек материали ва тузилиши қандай бўлиши мумкин?“ деган ғояни илгари суради. Шунингдек, Тошкент иқлимига мос равишда, алюминий ўрнига зангламайдиган пўлат профиллар қўлланган. Янги бинода дизел станциясидаги витраж ҳам сақлаб қолинган, бу эса бино ичида шоирона, илҳомбахш муҳит яратади», — деди мутахассислар.
«Ўзбекистонда илк бор қўлланган нозик усул»

Studio KO француз архитектура бюроси вакили, Замонавий санъат маркази архитектори Оливье Марти ҳозирда марказ қурилиши якунига етаётганини таъкидларкан, бино буткул қайта қурилмагани, балки қисман сақлаб қолинганинини айтиб ўтди.

“
«Биз, аввало, бинонинг қайси қисмлари қизиқарли эканини аниқладик. Бу — дизель станцияси ва унинг ёнидаги бино. Ташқаридан у катта кўринмайди, лекин ичкаридан жуда ҳайратланарли, яъни ҳурмат уйғотадиган кучли тузилиш. Қолганлари эса қўшимча кичик иморатлар бўлиб, жуда кам қизиқиш уйғотарди. Шунинг учун кўп қисмни бузишга тўғри келди, ғиштларни, бетон элементларни сақлаб қолдик.

Улар асосида тозалаш ва қайта тиклашнинг Ўзбекистонда илгари қилинмаган жуда нозик усулини қўлладик. Шундан сўнг ерни ковлаб, янги бетон элементлар қўшдик. Бинога келсак, ярми мавжуд қисм, ярми янги бетон қўшимчалар билан бўлади. Улар пастдан ва тепадан чиқиб турган ҳолда, турли ўлчамларда уйғунлашган. Якуний қоришма — хом бетон ва ғишт ишларининг комбинациясини кўришингиз мумкин бўлади», — деди у.
Марказнинг илк кўргазмаси

Замонавий санъат маркази бадиий директори ва бош куратори Сара Резанинг айтишича ЗСМнинг илк кўргазмаси «Ҳикмат» деб номланади. Бу кўргазма бинода мужассам бўлган «донолик» ғоясини замонавий шаклда ёритиш имконини беради. Унда моддий маданият, онгнинг юқори даражалари ҳақида фикр юритилади.


Хусусан, марказда дастлаб бир қатор халқаро рассомлар асарлари намойиш этилади. Масалан, тунис-украин рассоми Надя Кааби Линке (Берлинда фаолият юритади), фаластинлик рассом Тарек Кисвансон (Париж), Али Шери, Ким Сужа ва бошқалар. Шунингдек, Ўзбекистондан, жумладан Қорақалпоғистондан ҳам бир нечта рассомлар иштирок этади.

“
«Асосий мақсад — жамоат учун очиқ бўлган замонавий санъат марказини яратиш, у авлоддан авлодга ўтадиган, ҳар бир ёш гуруҳи баҳраманд бўладиган маданий макон бўлиши керак. Бугунги кунда Ўзбекистон аҳолисининг тахминан 65 фоизи 30 ёшдан кичик. Шунинг учун бизнинг дастурларимиз айнан ёш авлодни илҳомлантириш, ижодий йўлни танлаш орқали уларнинг билим ва тафаккур доирасини кенгайтиришга қаратилган.

Бундай йўл, масалан, замонавий санъатда ёки келгусида очиладиган, Тадао Андо томонидан лойиҳалаштирилган Ўзбекистон Миллий музейида фаолият олиб бориш имконини беради, улар учун манфаатли ва самарали касбга айланиши ҳам мумкин», — деди Сара Реза.
«Макетни кўриб, марказ очилишига боргим келди»
“
«Тушундимки, бу жуда яхши лойиҳа - бинодаги эски қисмни янги студия сифатида қайта яратишяпти. Ичкарисида семинарлар ва рассомлар учун махсус студиялар борлигини ҳам англадим. Менимча, бу жуда яхши ташаббус. Шу билан бирга, замонавий санъат асарларини яратиш ва намойиш этиш учун қулай жойдек кўринди. Катта ҳажмдаги тадбирлар ёки йирик санъат инсталляцияларини ўтказиш учун кенг майдонлар ҳам бор. Макет жуда ёқди, том қисми алоҳида қўйилгани бино ичкарисига назар ташлаш имконини берди, бу орқали янги бино ҳақида тўлиқ тушунча олиш мумкин бўлгани жуда қизиқ»
Софи Оже-Грапин, Le Creux de l’Enfer (Франция) замонавий санъат маркази директори.
“
«Менга Studio KO меъморларининг ишлари доим қизиқ бўлган. Бюронинг Марокашдаги музейини, шунингдек, Франциянинг жанубида яқинда қурилган кичик мода ва костюмлар музейини кўрганман — улар жуда қизиқарли. Лекин Ўзбекистондаги лойиҳаси ҳақида аввал эшитмаган эдим, шунинг учун ушбу павильонни қизиқиш билан томоша қилдим. Лойиҳа ҳақидаги видео жуда гўзал. Унда қадимийлик, классик ва анъанавий услуб ҳис қилинади, айни вақтда жуда замонавий ҳам кўринади. Умуман, ёруғлик, композиция — ҳаммаси жуда чиройли. Ростини айтсам, марказнинг очилишига боргим келди».
Фатиха Амир, жазоирлик санъатшунос
Париждаги Art Basel майдони бу йил Тошкентнинг «янги нафаси»ни ҳис этди. Замонавий санъат маркази лойиҳаси орқали Ўзбекистон илк бор ўзининг архитектурадаги замонавий йўналиши, маданий ғояси ва эстетик салоҳиятини дунёга кўрсатди. Бу фақат бир макетнинг намойиши эмас, балки мамлакатнинг ижодий тафаккури қай даражада янгиланиб бораётганини англатувчи рамзий лаҳза ҳам бўлди, дейиш мумкин.

Матн ва фотосуратлар муаллифи: Шоҳрух Ҳайдаров.


Матн ва барча график материалларга бўлган ҳуқуқлар «Газета.uz» нашрига тегишли. «Газета.uz» интернет-нашрида эълон қилинган материаллардан фойдаланиш шартлари билан бу ерда танишиш мумкин.


Қизиқарли нарсаларни биласизми? У ҳақида бошқаларга айтиб бермоқчимисиз? Ўз ҳикоянгизни sp@gazeta.uz электрон манзилига юборинг.

Made on
Tilda