Toshkentdan Parijga: Zamonaviy san’at markazining global sahnadagi debyuti
O‘zbekiston ilk marta Art Basel Paris 2025 san’at yarmarkasida qatnashdi
Parij 22−26-oktabr kunlari Art Basel xalqaro ko‘rgazmasiga mezbonlik qildi. 100 yillik tarixga ega Grand Palais saroyida o‘tkazilgan tadbir dunyo bo‘ylab nufuzli galereyalar, taniqli rassomlar, kuratorlar va kolleksionerlarni bir tom ostida to‘plab, zamonaviy san’atning yangi tendensiyalarini namoyish etdi. Bu yilgi yarmarkada individual loyihalar, maxsus installyatsiyalar va milliy pavilonlar qatnashdi, san’atning yangi yuzlari, shakllari va markazlari ko‘rsatildi.
Art Basel o‘zi nima?

Art Basel — zamonaviy san’at yarmarkalaridan biri bo‘lib, ilk bor 1970-yili Shveysariyaning Bazel shahrida tashkil etilgan. Keyinchalik uning maydonlari kengayib, Mayami (2002) va Gonkong (2013) shaharlarida ham o‘tkazila boshlangan. 2022-yildan ro‘yxatga Parij ham qo‘shilgan.


Ko‘rgazmada rassom va galereyalar o‘z asarlarini sotish, muzey va kolleksionerlar o‘z bazalarini kengaytirish, san’atshunoslar va soha vakillari esa yangi nomlar bilan tanishish imkoniga ega bo‘ladi.


Bu yilgi Art Basel Paris’da 200 dan ortiq galereya, 40 dan ziyod mamlakat vakillari hamda yuzlab san’at instituti vakillari qatnashdi. Ular orasida O‘zbekiston Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi tomonidan taqdim etilgan Toshkent Zamonaviy san’at markazi loyihasi ham bor.

O‘zbekiston Art Basel’da nimalarni ko‘rsatdi?

O‘zbekiston bu ko‘rgazmada ilk bor mustaqil loyiha bilan qatnashdi. U Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi tashabbusi bilan Studio KO fransuz arxitektura byurosi tomonidan loyihalashtirilgan va Italiyaning Atelier Misto ijodiy ustaxonasi tomonidan tayyorlangan Toshkent Zamonaviy san’at markazi (ZSM, Centre for Contemporary Arts) maketi edi.


Zamonaviy san’at markazi Toshkentning Amir Temur ko‘chasidagi tarixiy binoda joylashgan. Toshkentdagi ilk tramvay tarmog‘i uchun energiya ishlab chiqaruvchi shaharning birinchi dizel elektrostansiyasi hisoblangan bu obyekt 1912-yili qurilgan. Uni rekonstruksiya qilish loyihasi 2019-yili taqdim etilgan, 2021-yili esa jarayon boshlangan. Markazning ochilishi 2026-yil martiga rejalashtirilgan.


Konsepsiyaga ko‘ra, eski elektr stansiyasi madaniy makonga aylanadi. Unda katta ko‘rgazma paviloni, ma’ruza zali, vorkshop hududi, kitob do‘koni, kutubxona, kinoteatrli ochiq maydon va markaz xodimlari uchun ofislar bo‘ladi. Kinoteatr, zaruratga ko‘ra, sahnaga aylantirilishi ham mumkin.

ZSM direktori Otabek Abduvositov O‘zbekiston Art Basel Paris’da nima uchun aynan bu loyiha bilan qatnashganini tushuntirarkan, mazkur tashabbus O‘zbekistonning zamonaviy san’at yo‘nalishidagi yangi qirralari va salohiyatini xalqaro maydonda namoyon etish imkonini berishini ta’kidladi.

“
“Markaz O‘zbekistonning zamonaviy san’at sohasidagi eng yirik va muhim loyihalaridan biri. Biz bu yerda faqat bino va uning arxitekturasini emas, balki uning dasturiy yo‘nalishlari — ko‘rgazmalar, ommaviy tadbirlar, rezidensiya dasturlarini ham taqdim etdik. Bu loyiha orqali yoshlar uchun zamonaviy san’atni o‘rganish, ilhomlanish va tajriba almashish imkoniyati yaratiladi. Art Basel’da ko‘plab mashhur galereyalar qatnashyapti, biz uchun eng muhimi esa aynan shu global maydonda O‘zbekistonning yangi madaniy tashabbusini ko‘rsatish edi. Shu bois bu yerda taqdimot o‘tkazish biz uchun ayni muddao bo‘ldi”, — dedi u.
“Toshkentdagi loyihaning aks-sadosi”

Pavilon markazidagi aylanib turuvchi ustunga Toshkent zamonaviy san’at markazining bronzadan yasalgan maketi qo‘yilgan bo‘lib, uni Atelier Misto (Italiya) ijodiy ustaxonasi rahbari Miza Muchcharelli yasagan. Loyihani tushuntiruvchi elementlar sifatida obyekt devori suratlari va uning umumiy ko‘rinishini bayon qiluvchi videorolik namoyish etildi.

“
“Maket muallifi sifatida men odatda ishlatmoqchi bo‘lgan materiallarni o‘zim taklif qilaman, hamkorlar ham buni juda e’tibor bilan tinglaydi. Ushbu maket bronzadan yasalgan bo‘lib, u lost wax (yo‘qolgan mum) qadimiy usulida ishlangan. Biz vaqt ta’sirini ko‘rsatish uchun uning yuzasiga ishlov berdik. Bu binoning o‘zi 1912-yilga tegishli ekani va tarixiy qadrini his ettirish istagimiz bilan bog‘liq.

Binoga qarshi ta’sir sifatida, maketning ichki qismi poliesterdan qilingan. Bu markaz ichida namoyon bo‘ladigan yangi san’at g‘oyasini ifoda etadi. Ushbu ish haqiqatan ham Toshkentda amalga oshiriladigan loyihaning jonli aks-sadosi bo‘la oladi, deb o‘ylayman”, — deya ta’kidladi loyiha muallifi.
Tarixiy va zamonaviy qatlamlar uyg‘unligi

Fransiyaning Studio KO arxitektura byurosi vakillari ta’kidlashicha, loyihaning asosiy g‘oyasi — o‘ziga xos tarixiy hudud bilan yangi qurilayotgan inshoot o‘rtasidagi muloqotni ko‘rsatish.

“
“Biz loyihaga O‘zbekiston merosining bebaho qismi sanalgan „Nikolay g‘ishtlari"dan qurilgan ikki tarixiy binoni asos qilib oldik. Loyihani aynan shu g‘ishtlarni ehtiyotkorlik bilan qayta tiklashdan boshlashni istadik. Keyin esa unga abstrakt shakllar orqali zamonaviy ruh bag‘ishlash zarur bo‘ldi. Ular ZSMning keng va mazmunli dasturiga mos ravishda galereyalar, ofislar, kutubxona, restoran va boshqa joylarni o‘z ichiga oladi.

Qurilishda O‘zbekistonda ishlab chiqarilgan sement va mineral qo‘shimchalardan tayyorlangan mahalliy beton ishlatilgan — bu „zamonaviy o‘zbek materiali va tuzilishi qanday bo‘lishi mumkin?“ degan g‘oyani ilgari suradi. Shuningdek, Toshkent iqlimiga mos ravishda, alyuminiy o‘rniga zanglamaydigan po‘lat profillar qo‘llangan. Yangi binoda dizel stansiyasidagi vitraj ham saqlab qolingan, bu esa bino ichida shoirona, ilhombaxsh muhit yaratadi”, — dedi mutaxassislar.
“O‘zbekistonda ilk bor qo‘llangan nozik usul”

Studio KO fransuz arxitektura byurosi vakili, Zamonaviy san’at markazi arxitektori Olive Marti hozirda markaz qurilishi yakuniga yetayotganini ta’kidlarkan, bino butkul qayta qurilmagani, balki qisman saqlab qolinganinini aytib o‘tdi.

“
“Biz, avvalo, binoning qaysi qismlari qiziqarli ekanini aniqladik. Bu — dizel stansiyasi va uning yonidagi bino. Tashqaridan u katta ko‘rinmaydi, lekin ichkaridan juda hayratlanarli, ya’ni hurmat uyg‘otadigan kuchli tuzilish. Qolganlari esa qo‘shimcha kichik imoratlar bo‘lib, juda kam qiziqish uyg‘otardi. Shuning uchun ko‘p qismni buzishga to‘g‘ri keldi, g‘ishtlarni, beton elementlarni saqlab qoldik.

Ular asosida tozalash va qayta tiklashning O‘zbekistonda ilgari qilinmagan juda nozik usulini qo‘lladik. Shundan so‘ng yerni kovlab, yangi beton elementlar qo‘shdik. Binoga kelsak, yarmi mavjud qism, yarmi yangi beton qo‘shimchalar bilan bo‘ladi. Ular pastdan va tepadan chiqib turgan holda, turli o‘lchamlarda uyg‘unlashgan. Yakuniy qorishma — xom beton va g‘isht ishlarining kombinatsiyasini ko‘rishingiz mumkin bo‘ladi”, — dedi u.
Markazning ilk ko‘rgazmasi

Zamonaviy san’at markazi badiiy direktori va bosh kuratori Sara Rezaning aytishicha ZSMning ilk ko‘rgazmasi “Hikmat” deb nomlanadi. Bu ko‘rgazma binoda mujassam bo‘lgan “donolik” g‘oyasini zamonaviy shaklda yoritish imkonini beradi. Unda moddiy madaniyat, ongning yuqori darajalari haqida fikr yuritiladi.


Xususan, markazda dastlab bir qator xalqaro rassomlar asarlari namoyish etiladi. Masalan, tunis-ukrain rassomi Nadya Kaabi Linke (Berlinda faoliyat yuritadi), falastinlik rassom Tarek Kisvanson (Parij), Ali Sheri, Kim Suja va boshqalar. Shuningdek, O‘zbekistondan, jumladan Qoraqalpog‘istondan ham bir nechta rassomlar ishtirok etadi.

“
“Asosiy maqsad — jamoat uchun ochiq bo‘lgan zamonaviy san’at markazini yaratish, u avloddan avlodga o‘tadigan, har bir yosh guruhi bahramand bo‘ladigan madaniy makon bo‘lishi kerak. Bugungi kunda O‘zbekiston aholisining taxminan 65 foizi 30 yoshdan kichik. Shuning uchun bizning dasturlarimiz aynan yosh avlodni ilhomlantirish, ijodiy yo‘lni tanlash orqali ularning bilim va tafakkur doirasini kengaytirishga qaratilgan.

Bunday yo‘l, masalan, zamonaviy san’atda yoki kelgusida ochiladigan, Tadao Ando tomonidan loyihalashtirilgan O‘zbekiston Milliy muzeyida faoliyat olib borish imkonini beradi, ular uchun manfaatli va samarali kasbga aylanishi ham mumkin”, — dedi Sara Reza.
“Maketni ko‘rib, markaz ochilishiga borgim keldi”
“
Tushundimki, bu juda yaxshi loyiha — binodagi eski qismni yangi studiya sifatida qayta yaratishyapti. Ichkarisida seminarlar va rassomlar uchun maxsus studiyalar borligini ham angladim. Menimcha, bu juda yaxshi tashabbus. Shu bilan birga, zamonaviy san’at asarlarini yaratish va namoyish etish uchun qulay joydek ko‘rindi. Katta hajmdagi tadbirlar yoki yirik san’at installyatsiyalarini o‘tkazish uchun keng maydonlar ham bor. Maket juda yoqdi, tom qismi alohida qo‘yilgani bino ichkarisiga nazar tashlash imkonini berdi, bu orqali yangi bino haqida to‘liq tushuncha olish mumkin bo‘lgani juda qiziq
Le Creux de l’Enfer zamonaviy san’at markazi direktori Sofi Oje-Grapin (Fransiya).
“
Menga Studio KO me’morlarining ishlari doim qiziq bo‘lgan. Byuroning Marokashdagi muzeyini, shuningdek, Fransiyaning janubida yaqinda qurilgan kichik moda va kostyumlar muzeyini ko‘rganman — ular juda qiziqarli. Lekin O‘zbekistondagi loyihasi haqida avval eshitmagan edim, shuning uchun ushbu pavilonni qiziqish bilan tomosha qildim. Loyiha haqidagi video juda go‘zal. Unda qadimiylik, klassik va an’anaviy uslub his qilinadi, ayni vaqtda juda zamonaviy ham ko‘rinadi. Umuman, yorug‘lik, kompozitsiya — hammasi juda chiroyli. Rostini aytsam, markazning ochilishiga borgim keldi
Fatixa Amir, jazoirlik san’atshunos.
Parijdagi Art Basel maydoni bu yil Toshkentning “yangi nafasi"ni his etdi. Zamonaviy san’at markazi loyihasi orqali O‘zbekiston ilk bor o‘zining arxitekturadagi zamonaviy yo‘nalishi, madaniy g‘oyasi va estetik salohiyatini dunyoga ko‘rsatdi. Bu faqat bir maketning namoyishi emas, balki mamlakatning ijodiy tafakkuri qay darajada yangilanib borayotganini anglatuvchi ramziy lahza ham bo‘ldi, deyish mumkin.

Matn va fotosuratlar muallifi: Shohruh Haydarov.


Matn va barcha grafik materiallarga bo‘lgan huquqlar Gazeta nashriga tegishli. Gazeta internet-nashrida e’lon qilingan materiallardan foydalanish shartlari bilan bu yerda tanishish mumkin.


Qiziqarli narsalarni bilasizmi? U haqida boshqalarga aytib bermoqchimisiz? O‘z hikoyangizni sp@gazeta.uz elektron manziliga yuboring.

Made on
Tilda