Қорақалпоғистонлик Малика
Информатика ва математика олимпиадаларда «бронза» олган қиз ҳикояси
Малика Хожамуратова халқаро ёш математиклар олимпиадасида, шунингдек, информатика ва математика бўйича Европа қизлар олимпиадаларида медаллар қўлга киритган. Истеъдодли ўғил-қизларни таништиришга бағишланган «Умид» лойиҳасининг илк сони нукуслик ўқувчи қизнинг муваффақият тарихи ҳақида ҳикоя қилади.
Малика Хожамуратова халқаро ёш математиклар олимпиадасида, шунингдек, информатика ва математика бўйича Европа қизлар олимпиадаларида медаллар қўлга киритган. Истеъдодли ўғил-қизларни таништиришга бағишланган «Умид» лойиҳасининг илк сони нукуслик ўқувчи қизнинг муваффақият тарихи ҳақида ҳикоя қилади.
Истеъдодли ва иқтидорли болалар бор экан, эртанги кунга бўлган умид сўнмайди. «Умид» лойиҳаси турли соҳаларда ўз йўлини топаётган ўзбекистонлик умидбахш ўғил-қизлар ҳақида ҳикоя қилади.
16 ёшли Малика билими ортидан нафақат медаллар, балки хорижга чиқиш паспортидаги муҳрлар сонини ҳам кўпайтиришни истайди. Ҳозиргача Нидерландия, Косово ва Германияда бўлган қизалоқ, ҳар сафар халқаро фан олимпиадаларидан қайтгач, ютуқларини — оиласидаги анъанага кўра — яқинлари даврасида палов билан нишонлагиси келади.
«Малика, сен даҳосан»
Давлетмурат Турдишев ва Дилфуза Қутлимуратова Қорақалпоғистоннинг турли туманларидан. Уларни Нукус ва информатика таништирган. Кейинчалик шу шаҳарда ўз қўрғонини қурган бу жуфтликнинг ўртанча фарзанди математика ва информатикага меҳр қўйган.
«Қизим, сен даҳосан!» дейишдан чарчамайдиган Дилфуза опа формулалар жону дили бўлган Маликани 9 ёшлигида математикадан қўшимча дарсларга олиб бора бошлаган.
реклама
реклама
«Болалар учун энг катта рағбат — ота-онанинг эътибори ва қўллови. Ҳеч нима, ҳатто медаль ва чет эл сафарлари ҳам уларни ота-онасининг „Баракалла! Сен эплайсан!“ деган далдасичалик руҳлантира олмаслиги мумкин. Бу борада менинг омадим чопган. Кичкиналигимда „нега бунчалик кўп ўқишим керак?!“, дея хархаша қилган бўлсам-да, мени тўғри йўналтиргани ва жараёнда доим қўллаб-қувватлагани учун ҳозир ота-онамдан миннатдорман», — дейди Малика.
Муайян фан ёки соҳага қанчалик эрта қизиқса, шунча яхшилигига ишончи комил бўлган Малика болаликдаги ўйинлар ҳам ижодий фикрлаш, турли вазиятларда ечим топишга ёрдам беришини инкор қилмайди.
У математика ва информатика олимпиадаларидаги иштироки давомида тасаввур кучи нақадар муҳимлигини англагач, шундай фикрга келган.
«Болалигимда опам билан бошқотирма (квест) ўйнардик: маълум бир жумбоқни ечиб, вазифа бажарилгач, кейингисига ўтардик ва охирида яширин совғани топардик. Математика ҳам мен учун шундай квест — ҳар бир масала гўё калитини топиш керак бўлган эшик, жавоб эса мисоли шу эшикни очганингда қўлга киритган мукофотингдек», — дейди у.
Малика 6-синфдан информатикадан қўшимча дарсларга қатнай бошлаган. У катта қизиқиш билан Python дастурлаш тилини ўрганган.
Лекин бу курсларга асосан ўғил болалар қатнашига, умуман, информатика тайёрлов курсларида ҳам, математикадаги каби, қизлар жуда кам ё йўқлигига ажабланган.
У математика ва информатика олимпиадаларидаги иштироки давомида тасаввур кучи нақадар муҳимлигини англагач, шундай фикрга келган.
«Болалигимда опам билан бошқотирма (квест) ўйнардик: маълум бир жумбоқни ечиб, вазифа бажарилгач, кейингисига ўтардик ва охирида яширин совғани топардик. Математика ҳам мен учун шундай квест — ҳар бир масала гўё калитини топиш керак бўлган эшик, жавоб эса мисоли шу эшикни очганингда қўлга киритган мукофотингдек», — дейди у.
Малика 6-синфдан информатикадан қўшимча дарсларга қатнай бошлаган. У катта қизиқиш билан Python дастурлаш тилини ўрганган.
Лекин бу курсларга асосан ўғил болалар қатнашига, умуман, информатика тайёрлов курсларида ҳам, математикадаги каби, қизлар жуда кам ё йўқлигига ажабланган.
“
Кўпчилик қизларнинг уй иши кўплиги учун дарсларга вақт топа олмаслигини айтади. Менимча, қиз ва ўғил фарзандлар кичкиналигидан тенг кўрилса, уларга бир хил шароит ва имконият яратилса, математика ва информатика билан шуғулланадиган қизлар ҳам анча кўпайган бўларди.
Малика 7-синфда STEAM (фан, технология, муҳандислик ва математика) фанлари бўйича ҳудудий олимпиадада қатнашиб, информатикадан биринчи, математикадан эса иккинчи ўринни қўлга киритган.
Республика босқичида фақат битта фандан қатнашиш керак эди. Устозлари унга математика бўйича тайёрланишни тавсия қилади, аммо Малика информатикани танлайди. Бахтга қарши, республика босқичида омади чопмайди — 30-ўринни эгаллайди.
8-синфга ўтгач жиддийроқ тайёрланиб, натижасини сезиларли яхшилайди ва бу сафар 6-ўринга кўтарилади. 8-синфга ўтиши арафасида у онлайн дарсликлар ва видеолар орқали спортча дастурлаш (competitive programming)да энг самарали тиллардан бири ҳисобланган C++ ни ўрганишга киришган эди.
Республика босқичида фақат битта фандан қатнашиш керак эди. Устозлари унга математика бўйича тайёрланишни тавсия қилади, аммо Малика информатикани танлайди. Бахтга қарши, республика босқичида омади чопмайди — 30-ўринни эгаллайди.
8-синфга ўтгач жиддийроқ тайёрланиб, натижасини сезиларли яхшилайди ва бу сафар 6-ўринга кўтарилади. 8-синфга ўтиши арафасида у онлайн дарсликлар ва видеолар орқали спортча дастурлаш (competitive programming)да энг самарали тиллардан бири ҳисобланган C++ ни ўрганишга киришган эди.
Тайёргарлик
Олимпиадаларга тайёргарлик интизом ва мақсад сари максимал куч билан ишлашни ўргатгани билан, стресс, уйқусиз тунлар ва хавотирларга ҳам сабаб бўлади.
Масалан, 7−8-синфларда Ал-Хоразмий номидаги ёш математиклар халқаро олимпиадасига тайёрланган Малика ўзи билан шуғулланаётган, 95 фоизи ўғил болалардан иборат иқтидорли ўқувчиларнинг ҳозиржавоблигини кўриб, «эплолармикинман?!» дея ўз салоҳиятидан шубҳаланган ҳам.
“
Қаттиқ стрессдан йиғлаган пайтларим ҳам бўлган. Шундай кунларнинг бирида: «Агар хонангда энг ақллиси сен бўлсанг, демак, нотўғри жойдасан», деган гапни эшитиб қолдим, бу менга жуда таъсир қилди. Ўзимдан кучлироқлар орасида бўлишим ўсиш, ўрганиш ва ўз устимда кўпроқ ишлаш учун қанчалик фойдали бўлиши мумкинлигини англадим. Шундан сўнг янада пухта тайёрланиб, олимпиада олдидан ўтказилган синов имтиҳонида кучли ўқувчилар орасида 2-ўринни олдим.
2024 йилги Ал-Хоразмий халқаро олимпиадасида бронза медалини қўлга киритган Малика 6−7 йил давомида ўқитувчиларидан қайси дарслик ва сайтлардан фойдаланиш кераклигини ўрганиб, йўл-йўриқ олгач ҳозир ўзи мустақил шуғулланади. Фақат халқаро олимпиадаларга тайёргарлик кўриш учун Тошкентда устозлар қўл остида ишлайди.
Масалан, информатика бўйича мусобақаларга Рақамли технологиялар вазирлигидан мутахассислар ёки Давлатбек Миракилов ва Дилшодбек Хўжаев тайёрлайди. Математикадан эса халқаро олимпиадалар тренери Ўткир Болтаев ёрдам беради.
Масалан, информатика бўйича мусобақаларга Рақамли технологиялар вазирлигидан мутахассислар ёки Давлатбек Миракилов ва Дилшодбек Хўжаев тайёрлайди. Математикадан эса халқаро олимпиадалар тренери Ўткир Болтаев ёрдам беради.
Информатикадан олимпиада
Қаерда қандай олимпиада бўлаётгани ҳақида Малика асосан онасидан билади. Масалан, 2024 йилги информатика бўйича Европа қизлар олимпиадаси (EGOI — European Girlsʼ Olympiad in Informatics) бўлаётгани, унга саралаш эса Ўзбекистондаги ICT4Girls олимпиадаси орқали бўлишини ҳам у онасидан эшитган.
ICT4Girls'да қатнашиб, кучли тўртликка кирса, Нидерландияга бориши мумкин экан, деган гапини эшитиши билан отаси ушбу давлат ҳақида маълумот излашга киришади.
«Дада, мен аввал қатнашай-чи» дейишига қарамай, «Сен аниқ ўтишингга ишонаман», дея Маликага бинолар, дўконларнинг расмини ташлаб, «қара, ҳавоси мусаффо, ҳаммаёқда гуллар, интернети ҳам яхши ишлар экан», дея хурсандлигидан ичига сиғмайди.
«Дада, мен аввал қатнашай-чи» дейишига қарамай, «Сен аниқ ўтишингга ишонаман», дея Маликага бинолар, дўконларнинг расмини ташлаб, «қара, ҳавоси мусаффо, ҳаммаёқда гуллар, интернети ҳам яхши ишлар экан», дея хурсандлигидан ичига сиғмайди.
«Уйидагилари четга чиқишга рухсат бермагани учунгина олимпиадаларда қатнаша олмаган қизларни биламан. Бу нафақат уларнинг келажаги, балки ўзига бўлган ишончига ҳам таъсир қилади. Ота-онамнинг ишончи сабаб, мен билим билан забт этиб бўлмайдиган бирор марра йўқлигига, ўқиб, ҳаракат қилган киши ҳамма нарсага эришиш мумкинлигига ишончим комил», — дейди у.
Ота-онасининг хаёлида аллақачон Нидерландияда юрган Малика нима учундир ICT4Girls иштирокчилари рўйхатида ўз исмни тополмайди.
«Балки бу бир ишора, демак, қатнашмаслигим керакдир», деб ўйлайди. Аммо рўйхатдан ўтиш муддати якунланганига қарамай, онаси таслим бўлишни истамайди.
«Онам ташкилотчиларга қўнғироқ қилганида, тўлдирилган аризам юборилмай қолганини билдик. Ташкилотчилар буни тўғри тушуниб, рўйхатни вақтинча очди ва мен тезда формани юбордим. Онам ўша пайтда ҳафсаласизлик қилиб, қўл силтаганида, эҳтимол, халқаро олимпиада ҳам, Нидерландия ҳам фақат хомхаёл бўлиб қоларди», — дейди Малика.
Ота-онасининг хаёлида аллақачон Нидерландияда юрган Малика нима учундир ICT4Girls иштирокчилари рўйхатида ўз исмни тополмайди.
«Балки бу бир ишора, демак, қатнашмаслигим керакдир», деб ўйлайди. Аммо рўйхатдан ўтиш муддати якунланганига қарамай, онаси таслим бўлишни истамайди.
«Онам ташкилотчиларга қўнғироқ қилганида, тўлдирилган аризам юборилмай қолганини билдик. Ташкилотчилар буни тўғри тушуниб, рўйхатни вақтинча очди ва мен тезда формани юбордим. Онам ўша пайтда ҳафсаласизлик қилиб, қўл силтаганида, эҳтимол, халқаро олимпиада ҳам, Нидерландия ҳам фақат хомхаёл бўлиб қоларди», — дейди Малика.
ICT4Girls'нинг Қорақалпоғистон ҳудудий босқичида 1-ўринни қўлга киритган Малика республика босқичида ҳам энг кучлилар қаторидан жой олиб, Европа қизлар информатика олимпиадасида (EGOI) иштирок этиш учун Нидерландияга йўл олади.
Икки кун давомида учтадан масалани ечиш учун беш соатдан вақт бериладиган ушбу халқаро мусобақада Малика эътиборга молик натижа кўрсата олмайди, аммо 2025 йили Германияда ўтказилган, 60 га яқин давлат вакиллари қатнашган навбатдаги олимпиадада бронза медаль соҳибига айланади.
Икки кун давомида учтадан масалани ечиш учун беш соатдан вақт бериладиган ушбу халқаро мусобақада Малика эътиборга молик натижа кўрсата олмайди, аммо 2025 йили Германияда ўтказилган, 60 га яқин давлат вакиллари қатнашган навбатдаги олимпиадада бронза медаль соҳибига айланади.
Математика бўйича Европа қизлар олимпиадаси
Малика 2025 йили яна бир фан олимпиадасида қатнашади — Косовода 55 мамлакатдан келган 300 га яқин иштирокида Европа қизлар математика олимпиадаси (EGMO —The European Girls' Mathematical Olympiad) ўтказилади.
Унда илк бор иштирок этган Ўзбекистон жамоаси таркибида Малика Хожамуратова ҳам бор эди — у мазкур мусобақада ҳам бронза эгасига айланади.
Унда илк бор иштирок этган Ўзбекистон жамоаси таркибида Малика Хожамуратова ҳам бор эди — у мазкур мусобақада ҳам бронза эгасига айланади.
Унинг бу олимпиада иштирокчисига айланишининг ҳам ўзига хос тарихи бор. Аслида у дастлаб саралашнинг Қорақалпоғистон ҳудудий босқичидан ўтолмаган. Апелляция жараёнида эса масала шартини нотўғри тушунгани ва шу боис ечимда ҳам хато қилганини англаган.
Шошқалоқлиги ва эътиборсизлиги учун ўзини койиб, тушкунликка тушган пайти кутилмаган қўнғироқ бўлади — Ал-Хоразмий олимпиадасида медаль олган олти нафар қиз қаторида у ҳам EGMO саралашига чақирилади. Ота-онаси эса бу сафар иккинчи имкониятни қўлдан бой бермасликни қатъий тайинлайди.
Шошқалоқлиги ва эътиборсизлиги учун ўзини койиб, тушкунликка тушган пайти кутилмаган қўнғироқ бўлади — Ал-Хоразмий олимпиадасида медаль олган олти нафар қиз қаторида у ҳам EGMO саралашига чақирилади. Ота-онаси эса бу сафар иккинчи имкониятни қўлдан бой бермасликни қатъий тайинлайди.
“
Тошкентдаги 16 қиз иштирок этган саралашнинг биринчи босқичида яна ўша хато — масала шартини нотўғри тушуниб, қораламадан янглиш кўчириб, 11-ўринга тушиб кетдим. Апелляция қилиш имконияти йўқлигини эшитгач, баттар тушкунликка тушдим. Тошкентга мени кўргани келган онам йиғлаётганимни кўриб, EGMO’га чиқишнинг ўзи катта ютуқлигини айтиб мени юпатди. Аммо мен унинг ўзидан ўрганган қатъият билан: «Туғилган кунингизга медаль олиб келаман», дедим. Иккинчи саралашда эса йиғган балим билан 11-ўриндан 4-ўринга кўтарилдим. Натижада ваъдамни бажариб, Косоводан бронза медаль билан қайтдим.
реклама
реклама
Олимпиадалар нақадар турфа бўлмасин, Малика доим қоғоз четига: «Қўрқма, жараёндан роҳатлан, ҳаммаси яхши бўлади!» деб ёзиб, ҳар сафар отасини кўз олдига келтиради.
«Дадам назариётчи бўлса-да, уйда масала ечолмаётганимни кўрса, „Қани, менга кўрсат-чи“, дейди ва кейин ўзим ҳам биладиган нарсаларни айтади. Спортча дастурлашни тушунмаса-да, унинг шу тарзда қўллаб-қувватлаши мени тинчлантиради. Шунинг учун қаттиқ ҳаяжонланганимда уни эслаб, ўзимни қўлга оламан. Тинчлангач, масалаларимни анча осон ечаман», — дейди Малика.
Олимпиадалардан ҳиссиётларни бошқаришни ўрганган қаҳрамонимизнинг фикрича, информатика ва математикадаги алгоритмлаш кундалик ҳаётни тартибга солиш ва муаммоларга ечим топишда ҳам анча кўмаклашади.
«Масала ечишда, энг аввало, шартини тўғри тушуниш лозим. Кейин фикрлар пайдо бўлади ва уларнинг ичидан тўғри ечимни танлаб олиш муҳим. Сўнг бу фикрни тўғри ва чиройли кодда ифодалаш керак. Мана шундай аниқ кетма-кетликда ҳаракатланиш ҳаётни ҳам анча осонлаштиради», — дейди у.
Олимпиадалардан ҳиссиётларни бошқаришни ўрганган қаҳрамонимизнинг фикрича, информатика ва математикадаги алгоритмлаш кундалик ҳаётни тартибга солиш ва муаммоларга ечим топишда ҳам анча кўмаклашади.
«Масала ечишда, энг аввало, шартини тўғри тушуниш лозим. Кейин фикрлар пайдо бўлади ва уларнинг ичидан тўғри ечимни танлаб олиш муҳим. Сўнг бу фикрни тўғри ва чиройли кодда ифодалаш керак. Мана шундай аниқ кетма-кетликда ҳаракатланиш ҳаётни ҳам анча осонлаштиради», — дейди у.
Айни вақтда Нукусдаги 1-сонли ихтисослаштирилган мактаб-интернатнинг 10-синфида таҳсил олаётган Малика келажакда software engineer (дастурий таъминот муҳандиси) бўлишни режалаштирган.
У хорижда таълим олиб, сўнг Нукусга қайтишни, «информатика дегани Word билан Excel’дан иборат» деб ўйлайдиганларга аслида унинг нақадар кенг, қизиқ ва фойдали эканини ўз билими ва амали билан кўрсатишни орзу қилади.
У хорижда таълим олиб, сўнг Нукусга қайтишни, «информатика дегани Word билан Excel’дан иборат» деб ўйлайдиганларга аслида унинг нақадар кенг, қизиқ ва фойдали эканини ўз билими ва амали билан кўрсатишни орзу қилади.
Матн муаллифи: Гулираъно Мусаева.
Фотосуратлар Малика Хожамуратованинг шахсий архивидан.
Матн ва барча график материалларга бўлган ҳуқуқлар Gazeta нашрига тегишли. Gazeta интернет-нашрида эълон қилинган материаллардан фойдаланиш шартлари билан бу ерда танишиш мумкин.
Қизиқарли нарсаларни биласизми? У ҳақида бошқаларга айтиб бермоқчимисиз? Ўз ҳикоянгизни sp@gazeta.uz электрон манзилига юборинг.
