Ҳинд океанидаги эртакнамо Бали ороли ҳақида деярли ҳамма билади ёки эшитган. Бу йўналиш бутун дунё сайёҳлари орасида ақл бовар қилмас даражада машҳур — 2024 йилда 6,3 миллион хорижий сайёҳ уни танлаган. Орол бетакрор табиат ва ўрганилмаган маданият шайдоси бўлган, ички ҳотиржамлик излаган жами 16,45 миллионга яқин меҳмонни қабул қилди. Ички ҳотиржамлик борасида орол Жулиа Робертс ва Хавьер Бардем иштирокидаги «Е, ибодат қил, сев» фильмидан маълум даражада қарздор.

Тасодифми ёки йўқ, лекин айнан ўша пайтдан бошлаб орол экзотик дам олиш тоифасидаги жойдан оммавий must visit жойга айланиб борди. 2010 йилдан бери Бали Lonely Planet, TripAdvisor, Condé Nast томонидан мунтазам равишда дунёнинг энг яхши сайёҳлик йўналишлари рўйхатига киритилиб келмоқда. 2024 йилда орол Американинг машҳур Travel + Leisure саёҳат журнали томонидан 11-марта World’s Best Islands («Дунёнинг энг яхши ороллари») рейтингига кириб, учинчи ўринни эгаллади. DestinAsian ихтисослашган нашри ўқувчилари эса Балини Осиё-Тинч океани минтақасидаги энг яхши орол деб аташди.

Балининг шуҳрати ортишида ижтимоий тармоқлар катта рол ўйнади. Сўнгги ўн йил ичида Instagramʼда #bali хэштеги вирусдек тарқалди — 2025 йил июль ҳолатига кўра, у 61 миллиондан ортиқ постларда ишлатилган. YouTubeʼда сайёҳларнинг орол ҳақидаги таассурот ва тавсиялари ўрин олган юзлаб влогларни топиш мумкин.

Ўзбекистон ва Индонезия ўртасида визасиз режим амал қилмайди.

Бунинг ўрнига Visa on Arrival (VOA) — мамлакатда вақтинчалик бўлиб туриш визаси тизими амал қилади. У 34 АҚШ доллари туради (валюта курсига боғлиқ). Визани онлайн ёки аэропортда расмийлаштириш мумкин — агар учиб келаётган рейслар сони кам бўлса, жараён жуда тез (30 дақиқагача) амалга оширилади. Виза олиш учун хорижга чиқиш паспорти (амал қилиш муддати тугашига камида 6 ой қолган бўлиши керак) ва қайтиш чиптаси талаб этилади. Тўлов карта ва нақд пул шаклида қабул қилинади.

Етиб келгандан кейинги қадам — божхона декларациясини тўлдириш. Жараён бепул, виртуал — ҳужжатга аэропортдаги устунлардан тегишли qr-кодни сканерлаш орқали кириш мумкин. Декларация тўлдирилгандан сўнг, смартфон экранида пайдо бўлган qr-кодни скриншот қилиш ва уни ўтказиш пунктида кўрсатиш керак.

Географик жойлашуви
Бали ороли Индонезиянинг Кичик Зонд ороллари таркибига киради. Оролни жануб ва ғарбдан Ҳинд океани, шимолдан Тинч океанининг бир қисми ҳисобланган ёпиқроқ Бали денгизи сувлари ювиб туради. Оролнинг майдони нисбатан кичик — тахминан 5,8 минг кв. км. Шу билан бирга, унинг ландшафт харитаси жуда хилма-хил: қалин тропик ўрмонлар бағрига чўккан улуғвор вулқонлар ёнбағирлардан пастга тушадиган шоли террасалари ва марварид ёки графит қумли соҳиллар билан ажойиб тарзда контраст ҳосил қилади.

Иқлими
Бали тропик иқлим минтақасида жойлашган. Бу ерда анъанавий тушунчадаги қиш йўқ, фақат иккита фасл мавжуд: қуруқ (апрель-октябрь) ва нам (ноябрь-март).

Туризм мавсумининг чўққиси июль-август ойларига тўғри келади. Бу пайтда оролда ҳаво қуёшли, намлик нисбатан паст ва деярли ёмғирсиз бўлади. Ҳаво ҳарорати — 28−32°C, сув ҳарорати 27−29°C атрофида.

Балида иккинчи туризм тўлқини декабрь-январь ойларида кузатилади — кўпчилик Рождество ва Янги йилни океан соҳилида нишонлашга интилади.

Дин
Бали дунёдаги энг кўп мусулмонлар истиқомат қиладиган мамлакат бўлмиш Индонезиянинг бир қисми ҳисобланади — мамлакат аҳолисининг 80 фоиздан ортиғи ислом динига эътиқод қилади. Оролда бунинг таъсири сезилади: бу ерда масжидлар бор, аэропорт ва йирик савдо марказларида махсус намозхоналар мавжуд, кўплаб меҳмонхоналар меҳмонларга ҳалол таомлар таклиф этади.

Шу билан бирга, Балидаги асосий дин индуизм, аниқроғи, унинг маҳаллий шакли бўлиб, у индуизм, буддизм ва анимизм унсурларини ўзида мужассам этган. Балиликлар худолар учлигига — Брахма, Вишну ва Шивага ишонадилар, аждодлар ва табиат руҳлари ҳаққига дуо қиладилар. Оролда минглаб ибодатхоналар мавжуд. Аксарият биноларда — меҳмонхоналар, кафе ва ресторанлар, дўконлар ва савдо марказларида кундалик маросимларни ўтказиш учун муқаддас жойлар ажратилган.

Ҳар бир уй киравериши ёки ҳовлисида кичик меҳроблар мавжуд. Кунига бир неча марта оила аъзолари у ерда олий кучларга атаб хадялар — бахмалгул, франжипани, мовий гортензия ва бошқа гуллар, гуруч ва хушбўй нарсалар солинган кичик тўқилган саватчалар қолдирадилар. Маросим ибодат билан бирга ўтказилади.

Худди шундай совғаларни кўчаларда — ҳайкаллар ёнида ёки йўл четларида, шунингдек, пляжларда ҳам кўриш мумкин. Саватчаларни босиб ўтиш ёки муқаддас маросимга аралашиш мақсадга мувофиқ эмас — бундай хатти-ҳаракатлар маданият ва анъаналарга ҳурматсизлик ҳисобланади.

Пул
Бали валютаси — Индонезия рупияси (IDR). Курс 1 АҚШ доллари учун 15700 дан 16500 Индонезия рупиясигача ўзгариб туради. Шаҳарда курс аэропортдагига қараганда юқорироқ.

Пулни расмий банкоматларда ҳам, кичик дўконларда ҳам алмаштириш мумкин. Биринчи усул хавфсизроқ, иккинчиси одатда фойдалироқ, лекин фирибгарлар қўлига тушиб қолиш хавфи бор. Агар кўчадаги саррофларга мурожаат қилмоқчи бўлсангиз, жуда эҳтиёт бўлинг, пулларни ўзингиз сананг ва чалғиманг.

Ўзингиз билан оз миқдорда бўлса-да нақд пул олиб юрган маъқул — бозорлар, кичик дўконлар ёки кафеларда кўпинча тўлов терминаллари бўлмайди.

Баъзи савдо нуқталарида карта билан тўланганда «кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш» учун харид суммасидан 2 фоиздан 6 фоизгача қўшимча пул ечиб олинади. Бу қонуний — Индонезия қонунчилиги бизнесга нақд пулсиз тўловда комиссия белгилаш ҳуқуқини беради. Асосий шарт — тўлов усулини танлашнинг шаффофлиги ва ихтиёрийлиги. Кассадаги эълонларга, менюдаги изоҳларга эътиборли бўлинг ёки ходимлардан муассаса ёки дўконда қўшимча комиссия мавжудлигини сўраб, аниқлик киритиб олинг.

Транспорт
Балида одатий тушунчадаги жамоат транспорти мавжуд эмас. Маҳаллий аҳоли ва сайёҳлар орасида энг машҳур транспорт воситаси — скутер ёки мопед. Кейинги ўринда — автомобиллар, бироқ рулга ўтирганда, айниқса, туристик ҳудудларда, тирбандликларга тайёр бўлиш керак — навигатор ваъда қилган 15 дақиқалик йўл осонгина 40 дақиқага чўзилиши мумкин. Йўлларда велосипедчилар жуда кам учрайди — улар учун оролда деярли шароит яратилмаган.

Пиёдалар инфратузилмаси эндигина ривожланмоқда, лекин унга ҳам мопедчилар эга чиқади — камдан-кам учрайдиган тор пиёдалар йўлкалари кўпинча тўхташ жойи сифатида ёки тирбандликни четлаб ўтиш мақсадида фойдаланилади. Пиёдалар ўтиш жойлари ва светофорлар кўпроқ шаҳарлар ва туристик зоналар марказларида учрайди. Баъзи мураккаб жойлар, айниқса, чорраҳаларда ҳаракатни полициячилар тартибга солиб туради. Қиммат меҳмонхоналар, ресторанлар, бутиклар олдида сайёҳларга йўлни кесиб ўтишга ёрдам беришни қўриқчилар ўз зиммаларига оладилар.

Оролда йўл ҳаракати тартибсиз — бир томонлама кўча бир зумда икки томонламага айланиши ва худди шундай кутилмаган тарзда асл ҳолига қайтиши мумкин. Йўл ҳаракати қоидалари норасмий равишда битта тамойилга асосланади: ким биринчи бўлса, ўша ҳақ.

Бали бўйлаб саёҳат қилиш учун ўзига ишонган ҳайдовчиларга скутер ёки мопед ижарага олиш қулайроқ. Босиб ўтган масофаси ва моделига қараб, бу 10−20 АҚШ долларига тушади. Ёқилғи ёқилғи қуйиш шохобчаларида ва йўл бўйидаги дўконларда пластик идишларда сотилади, бир литри 10000−12000 IDR (1 АҚШ долларидан кам) туради.

Ижаранинг мажбурий шарти — халқаро ҳайдовчилик гувоҳномасининг мавжудлиги. Уларсиз ҳам транспортни ижарага олиш мумкин, лекин полициячи сизни тўхтатиб ҳужжатларни кўрсатишни сўраса, жарима тўлашга тўғри келади. Жарима миқдори 300 000 дан 1 000 000 Индонезия рупиясигача (тахминан 20 дан 70 АҚШ долларигача) бўлиб, вазиятга ва ходимнинг қарорига боғлиқ. Баъзи ҳолларда скутер мусодара қилиниши ҳам мумкин.

Ҳимоя шлемисиз ҳайдаганлик учун ҳам 250 000 IDR (тахминан 15−16 АҚШ доллари) жарима солинади, лекин бу эҳтимолий жароҳатлар олдида ҳеч нарса эмас.

Ҳаракатланишнинг энг тез ва арзон усули — мототакси. Уни Gojek ва Grab иловаларида буюртма қилиш мумкин. Биринчисида фақат маҳаллий рақам билан рўйхатдан ўтиш мумкин. Нархлар ўртасидаги фарқ унчалик катта эмас — 1−2 доллар атрофида.

Ўша иловалар орқали оддий такси ҳам чақириш мумкин. У бир неча баробар қимматроқ. Масалан, Arkamara Resort Ubud меҳмонхонаси ва Убуддаги Антонио Бланко музейи ўртасидаги 2,9 км масофани скутерда 16 500 IDR (1 доллардан сал кўпроқ) ёки автомобилда 63 900 IDR (тахминан 4 доллар) эвазига босиб ўтиш мумкин.

Йўл ҳақини карта билан тўлаган маъқул. Агар ҳамёнингизда фақат йирик купюралар бўлса, ҳайдовчи ортиқча суммани чойчақа деб тушуниши эҳтимоли юқори.

Таксининг кутилмаган афзаллиги шундаки, уни инглиз тилини биладиган, трансфер ёки гид хизматларини таклиф қиладиган туризм соҳаси вакили бошқариши мумкин. Убудда биз Мади исмли балилик билан шундай танишдик. У Bali Tour Service (Instagram) компаниясида ишлайди ва трансферлар учун масъул.

Madi бизни Убуддан 45 км узоқликдаги Индонезиядаги энг йирик Бали ботаника боғи жойлашган баланд тоғли Бедугул туманига олиб борди. Grab иловаси орқали саёҳат бизга 354 000 IDR (тахминан 22 АҚШ доллари) га тушди, қайтиш учун ҳам шунча ва бир соат кутганлик учун қўшимча 50 000 IDR (3 АҚШ доллари) тўладик.

Йўл-йўлакай Мади бизни маҳаллий аҳоли арабика, робуста, какао етиштирадиган, Балидаги энг машҳур қаҳва — лювак — тайёрлайдиган ва қаҳва ҳамда чой дегустатцияларини ўтказадиган кичик қаҳва плантациясига киришга таклиф қилди. Бунинг учун пул олмади. Тушунтиришича, у одамларга ёрдам беришни муҳим деб ҳисоблайди — туман сайёҳлик зонаси эмас, қўшимча даромад топиш имкониятлари кам экан.

Кута — Нгураҳ Рай халқаро аэропортига энг яқин сайёҳлик тумани. У аэропортдан 2−3 км узоқликда жойлашган.

Ихчам, зич қурилган, икки киши сиғмайдиган тор кўчалар ва пиёдалар йўлаклари бор. Йўллар бўйлаб савдо дўконлари, массаж салонлари, кафе ва ресторанлардан иборат қаторлар чўзилиб кетган. Кинотеатрлар, ўйин майдончалари ва супермаркетлари бўлган савдо марказлари мавжуд. Улардан бири — Beachwalk — қирғоқдан йўл бўйлаб чўзилган. Ёшлар туманни фаол тунги ҳаёти учун яхши кўришади — бу ерда кўплаб барлар ва клублар мавжуд.

Кутада, маҳаллий аҳолининг айтишича, арзон уй-жойларнинг танлови жуда катта. Премиум меҳмонхоналардан The Stones ажралиб туради, унинг меҳмонлари 3000 квадрат метр майдонга эга бассейндан фойдаланиш имкониятига эга бўладилар — бу тумандаги энг катта бассейнлардан бири.

Бу муҳим афзаллик, чунки пляж беш дақиқалик пиёда юриш масофасида жойлашган бўлса-да, кучли тўлқинлар туфайли океанда чўмилиш қийин. Шу сабабли Кута профессионал ва ҳаваскор сёрферлар орасида машҳур. Бали инструкторлари барча хоҳловчиларни шогирдликка оладилар, янгиларни 20 доллар эвазига 1 соатга сёрфинг доскасига чиқаришни ваъда қиладилар. Жиҳозлар нархга киритилган.

Қуёшда тобланишни ёқтирадиганлар учун маҳаллий аҳоли шезлонгларни кунига 50−100 минг индонезия рупияси (3−6 доллар) эвазига ижарага беради. Савдолашиш мумкин.

Пляжда сайр қилиш ёқимли — қирғоқ бўйлаб асфальт йўл ётқизилган, унинг икки томонида спорт майдончалари ва кўплаб кафелар жойлашган.

Чангу тумани, Кутанинг жозибали версияси, бугунги кунда машҳурлик чўққисида. Хипстер руҳи, ташқи кўриниши, беҳавотир ва осудалиги учун уни «Балифорния» деб аташади. Бу ерга тунги ҳаёт ва мулоқот учун келишади — ҳар куни концертлар, базмлар бўлиб ўтади. Шунингдек, сайёҳларни сёрфинг ҳамда океан ёки шоли далаларига қараган тренажёр заллари ўзига тортади.

Чангуни барча турдаги фрилансерлар ва инфлюенсерлар, йога ва соғлом турмуш тарзи ихлосмандлари танлашади. Бу ерда ҳудуднинг қандай яшаши ва кўринишига таъсир кўрсатадиган кўплаб чет элликлар бор. Ниҳоятда замонавий, баъзан ғалати интерьерлар ва ғайриоддий форматларга эга муассасалар тўплами жуда кўп. Муваффақият эвазига туман тирбандлик билан ҳақ тўлайди — тиғиз соатларда тор кўчаларда ҳаракат ҳамма учун, ҳатто пиёдалар учун ҳам тўхтаб қолиши мумкин.

Балининг энг машҳур диққатга сазовор жойларидан бири — Пура Танах Лот (Pura Tanah Lot) ибодатхонаси — Чангудан 20 км масофада ёки бир соатлик йўлда жойлашган. Сайёҳлар ичкарига киритилмайди, лекин кўнгилдан жой олиши учун ташқаридан кўришнинг ўзи ҳам кифоя. Бу ерга эрта тонг ёки қуёш ботиши пайтида келиш тавсия этилади — сув қайтганда океан чекиниб, қирғоқдан ибодатхона пойдеворигача тошли йўл очилади. Бу зиёратчилар учун муқаддас бинога яқинлашиш имкониятидир.

Tanah Lot мажмуасига Пура Бату Болонг (Pura Batu Bolong) ибодатхонаси киради. У океанга чўзилган портал шаклидаги маржон қояда жойлашган. Бу ибодатхона қўшнисига нисбатан камтаринроқ — кичикроқ, лекин ботаётган қуёш нурлари остида ҳар иккала иншоот ҳам гўзаллик ва таассурот кучи жиҳатидан бир-биридан қолишмайди.

Санур ва Нуса Дуа туманлари болалар, кекса ёшдаги оила аъзолари билан дам олишга мос тинч, осойишта ҳудуд. Улар бир-биридан нархи жиҳатидан фарқ қилади: биринчиси ўртача даромадли одамларга, иккинчиси эса пулни аямайдиганларга мос келади.

Санур Балида биринчилардан бўлиб муваффақиятли тарзда сайёҳлик ҳудудига айланган жойлардан бири ҳисобланади. Бу ерда сайр қилиш ҳам ёқимли: тротуарлар, пиёдалар йўлаклари мавжуд. 4 км узунликдаги қирғоқ бўйлаб велосипед йўлагига туташган сайр хиёбони чўзилган. Велосипедчиларнинг пиёдалар йўлагига чиқиши тақиқланган.

Бу ерда океан тоза ва нисбатан тинч, сув қайтганда сузиш мумкин.

Биринчи қаторда беш юлдузли меҳмонхоналар ва арзон меҳмон уйлари, анъанавий Индонезия ва Европа ошхонасига мансуб кафе ва ресторанлар, буюм бозорлари ва сувенир дўконлари жойлашган.

Сегара Аю пляжида (Pantai Segara Ayu) Балидаги энг баланд бино — 10 қаватли Bali Beach меҳмонхонаси қад ростлаган. У 1966 йилда Индонезияда меҳмондўстлик саноати ва туризмни ривожлантиришга интилган президент Сукарно ташаббуси билан қурилган.

Меҳмонхона кириш залида Bangsa Indonesia Bangkit («Индонезия халқи кўтарилмоқда») номли улкан барельеф сақланиб қолган бўлиб, унда халқ орасидаги президент Сукарно ва Бали ҳаётидан лавҳалар тасвирланган. Bali Beach реновация қилинган пайтда барельефни маданий мерос сифатида сақлаб қолиш мажбурий шарт бўлган.

Меҳмонхонадан 5−10 дақиқалик пиёда масофада Le Mayeur Museum уй-музейи жойлашган. Океан қирғоғидаги анъанавий Бали услубидаги бинони 55 ёшли бельгиялик импрессионист рассом Адриан-Жан Ле Мейер 1933 йилда қурган. Рафиқаси — балилик раққоса Ни Полок билан бирга у Санурда 26 йил яшаган. 1957 йилда, вафотидан бир йил олдин, Ле Мейер уйи ва юзга яқин расмлар тўпламини Индонезия ҳукуматига совға қилган.

Ни Полок эридан 27 йил кўпроқ умр кўрган. У бу йилларни аллақачон музей мақомига эга бўлган уйда яшаб ўтказган ва шу ернинг ўзига дафн этилган. Ҳовуз бўйидаги гўзал ички ҳовлида уй эгалари хотирасига қабртошлар ўрнатилган (Ле Мейер учун кенотаф — рассом Бельгияда дафн этилган).

Музей камтарона. Кўргазма заллари вазифасини собиқ меҳмонхона, студия, ҳаммом, ётоқхона ва кийимлар сақланадиган хона (гардероб) бажаради. Экспозицияда, асосан, Ле Мейерасарларининг унча сифатли бўлмаган нусхалари намойиш этилган. Бунга сабаб — юқори намлик шароитида расмларни кўргазмага қўйиш ва сақлаш учун шароит йўқлиги. Суратлар асл нусхаларининг бир қисми Брюсселдаги Қироллик тасвирий санъат музейида, шунингдек, Голландия ва Франциядаги шахсий тўпламларда сақланади.

Рассом топган пулининг бир қисмини уйни безашга сарфлаган. У ишларга моҳир ёғоч ва тош ўймакор усталарни жалб қилган, шунинг учун сақланиб қолган интерьерлар, мебеллар, деразалар ва ташқи деворларни кўздан кечириш расмлар нусхаларидан кўра қизиқарлироқ. Кириш чиптаси 100 000 IDR (6 АҚШ доллари) туради.

Нуса Дуа элита синфига мансуб сайёҳлик ҳудуди сифатида танилган. Бу ерда маҳаллий аҳолини деярли учратмайсиз. Кўчаларда асосан инглиз ва рус тилларида сўзлашилади. Дам олувчилар ихтиёрида пикник майдончали чиройли боғ ва оппоқ қумли тоза пляжлар, ресторан ва кафелар мавжуд. Биринчи қаторда юқори тоифали меҳмонхоналар ва меҳмон уйлари жойлашган. Бу ҳудудни шахсий ҳаёт, хавфсизлик ва қулайликни қадрлайдиган, фаол дам олишдан кўра кўпроқ тинч ҳордиқ чиқаришни афзал кўрадиган одамлар танлайди.

Нуса Дуада Балидаги машҳур табиий диққатга сазовор жойлардан бири бўлган Waterblow жойлашган бўлиб, у океаннинг гўзаллиги ва қудратини ўз кўзингиз билан кўриш имконини беради. Тўлқинларнинг ўткир графит қояларга урилиб, кўпириб бир неча метр юқорига кўтарилишини ва миллионлаб бриллиант томчиларга айланишини соатлаб кузатиш мумкин.
Томоша майдонига кириш пуллик: катталар учун 25 000 IDR (1,5 АҚШ доллари) ва болалар учун 15 000 IDR (1 АҚШ долларидан камроқ). Чипталар ўша жойнинг ўзида сотилади.

Пекату, Унгасан ва Кутух туманларини кўплаб чет элликлар бир сўз билан «Улувату» деб аташади. Бу сайёҳлик ҳудуди жадал суръатлар билан ривожланмоқда ва яқин келажакда бугунги кунда машҳур бўлган Чангу билан рақобатлаша олади. Бу ерда Европа ресторанлари ва қаҳвахоналари, кўплаб қимматбаҳо виллалар ва инфинити-бассейнли меҳмонхоналар мавжуд бўлиб, уларнинг четларидан туман ёки океан манзараси кўриниб туради. Шулардан бири — беш юлдузли Renaissance Bali Uluwatu курорт-спа меҳмонхонаси бўлиб, у кўпроқ турар-жой мавзесига ўхшайди, унда ҳамма нарса бор ва осонгина адашиб қолиш мумкин.

Улуватунинг асосий афзаллиги — тик ва гўзал қоялар этагидаги марваридсимон пляжлардир. Бу ерда сув илиқ, тиниқ ва расмлардагидек ёрқин феруза рангда.

Энг хавфсиз ва сокин пляж — Меласти (Melasti). У кўпинча нисбатан гавжум бўлмаган, осойишта дам олиш жойини излаётган сайёҳларга тавсия этилади. Сув қайтиши пайтида қирғоқ бўйлаб табиий кўлмаклар ҳосил бўлади, уларда ҳатто болалар ҳам бемалол чўмилиши мумкин. Сув кўтарилганда, тўлқинлар оҳактошли қоялар ва маржон рифларига урилади — оқим сезилади, лекин хавф туғдирмайди. Пляж туби текис, қумли; қум майда ва зич. Пляжда шезлонгларни ижарага олиш мумкин — уларни кўпинча қирғоқ чизиғида жойлашган кичик кафелар тақдим этади. Уларда душ, кийиниш хонаси ва ҳожатхона ҳам бор. Хоналарнинг ҳолати қониқарли. Қулайликлар учун пляж клубларига борган маъқул. Улуватуда бундай клублар етарлича.

Пляж пуллик: киши бошига 10 000 IDR (1 АҚШ долларидан кам), скутер ёки машинада ҳудудга кириш учун қўшимча 20 000 IDR (1,2 АҚШ доллари) тўланади.

Меластидан ярим соатлик масофада Пандава (Pandawa) пляжи жойлашган бўлиб, у анча гавжум, лекин чўмилиш учун унчалик қулай эмас. Бу ерда тўлқинлар бирмунча баланд, оқим кучлироқ. Океанда чўмилиш сув қайтиши пайтида хавфсиз, кўтарилиш пайтида эҳтиёт бўлиш керак. Пляж туби баъзи жойларда қумли, баъзи жойларда маржонли — жароҳатланмаслик учун махсус пойабзал кийиш тавсия этилади.

Пандава, Меластидан фарқли ўлароқ, фаол пляж. Бу ерда сёрфинг, қайиқда сузиш ва параплан билан учиш мумкин.

Кириш пуллик: 15 000  IDR (1 АҚШ долларидан кам).

Улуватунинг асосий диққатга сазовор жойларидан бири Пура Луҳур Улувату ибодатхонасидир. У Балини ёвуз кучлардан ҳимоя қиладиган олтита муқаддас иншоотдан бири ҳисобланади. Ибодатхона мажмуаси денгиз сатҳидан тахминан 90 метр баландликдаги қоя чеккасида жойлашган. Ҳудудга киришда сайёҳларга белбоғ ва саронглар — эркаклар ва аёллар учун анъанавий кийим берилади. Бу рангли пахта матосидан тайёрланган бўлиб, уни полгача тегиб турадиган юбка каби ўраб олинади.

Ибодатхонани маймунлар яшайдиган ўрмон ўраб туради. Уларни Убуддаги Маймунлар ўрмонида яшовчилардан кўра ёввойироқ деб ҳисоблашади. Макакалар сайёҳларни бутун йўл давомида кузатиб боради ва океан ҳамда ибодатхона биносининг кўзни қамаштирувчи манзараси кўриниб турадиган томоша майдончаларида пойлаб туради. Гидлар узун думли маймунлар билан алоқага, айниқса кўз алоқасига киришмасликни, уларга овқат бермасликни, шунингдек, жониворларнинг эътиборини тортиши мумкин бўлган ҳамма нарса: шляпа, кепка, кўзойнак каби буюмларни ечиб қўйиш ва телефонни маҳкам ушлашни қатъий тавсия қиладилар.

Моддий зарардан ҳам даҳшатлироқ нарсалар бор — макакалар, айниқса кичкинтойлари, ўғирлаган ҳамма нарсасини ейишга уринади: ёрқин чипс қадоқларидан тортиб, гардишдан тушиб кетган қуёшдан ҳимояловчи линзагача. Ҳайвонлар учун бундай «овқатланиш» катта эҳтимол билан ўлимга олиб келиши мумкин ва буни ёдда тутиш керак.

Пура Луҳур Улувату ибодатхонасига кириш чиптаси 100 000 Индонезия рупияси (6 АҚШ доллари) туради. Уни қуёш ботиши пайтида зиёрат қилган маъқул.

Убуд тумани Балининг марказий қисмида жойлашган бўлиб, оролнинг маданий ва маънавий пойтахти ҳисобланади. У тропик ўрмонларга бурканган, уларнинг бағрида шаршараларнинг бетакрор гўзаллиги яширинган. Бу ерда ҳаво намлиги бошқа ҳудудларга қараганда юқори — ҳатто қуруқ мавсумда ҳам.

Убудда океанга чиқиш имконияти йўқ, лекин ажойиб бассейнларга эга меҳмонхоналар бунинг ўрнини тўлдириб туради. Тропик ўрмон қалинлигида жойлашган Arkamara Dijiwa Ubud ҳудудида бундай бассейнлар бир нечта. Нуфузли Viceroy Bali меҳмонларга чангалзор манзараси кўриниб турадиган инфинити-бассейнли хусусий виллаларни таклиф этади.

«Е. Ибодат қил. Сев» фильми экранларга чиққанидан кейин Убуд маънавий амалиётлар маркази мақомини олди — Голливуд актрисаси Жулия Робертснинг қаҳрамони Лиз Гилберт бу ҳудудда медитацияларда ўзини топади ва муҳаббатини учратади. Бу қиссадан таъсирланган сайёҳлар, айниқса, маънавий тажриба излаётган аёллар Балига оқиб кела бошлади. Талабга жавобан туманда турли йога, медитация ва саундхилинг студиялари пайдо бўлди. Веган ва вегетариан муассасалар меҳмонларнинг соғлом ва экологик ҳаёт тарзига интилишини қўллаб-қувватлайди — уларнинг сони бу ерда Чангудагидан ҳам кўпроқ.

Убуд, шунингдек, сайёҳларни бадиий галереялари билан ўзига тортади. Улар асосан «усталар кўчаси» деб аталадиган жойда жойлашган бўлиб, у ерда расмлар, анъанавий Бали ва Индонезия ёғоч, тош ва шишадан қўлда ясалган сувенирларни сотиб олиш, шунингдек музейларга ташриф буюриш мумкин.

Энг экстравагант музейлардан бири — Blanco Renaissance Museum (18+) ёки келиб чиқиши испан-филиппинлик рассом Антонио Мария Бланко (1912−1999)нинг уй-музейи. У ўзининг провокацион услуби ва расмлари учун «Бали Салвадор Далиси» деб ном олган.

Маниладаги Миллий санъат мактаби ва Нью-Ёркдаги Америка санъат академиясида таҳсил кўрган рассом Балига 31 ёшида келган. Шарқий Осиё ва орол маданиятларига қизиқиш рассомда айнан талабалик йилларида шаклланган — Бланко ўз кумири Пол Гоген каби тропикларда яшашни орзу қилган. У ўз орзусини Иккинчи жаҳон урушидан кейин амалга оширишга киришди — саёҳатларга чиқди. Камбоджа, Таиланд, Японияда бўлди, 1952 йилда Индонезияга, бир йилдан сўнг эса Балига келди, бу ерда у «шеърият ва гўзалликка тўла ерни» ва гўзал рафиқаси — балилик раққоса Ни Ронжини топди.

Бланконинг жозибаси ва истеъдодига мафтун бўлган Убуд қироли рассомга тепаликдаги ер участкасини совға қилди. У ерда рассом ўз эскизи бўйича Европа Уйғониш даври ва Бали анъанавий меъморчилиги услубида ҳашаматли сарой-студия қурди. Бино мармар устунлар, витражлар, Бали ибодатхоналари руҳидаги ўйма панжаралар ва устанинг имзоси шаклидаги арка билан безатилган. Боғда, худди рассом ҳаётлик чоғларидагидек, шовқинли какаду ва ара тўтиқушлари яшайди. Оилавий ибодатхона ҳам сақланиб қолган.

Уй 1998 йил декабрь ойида — Антонио Бланко вафотидан бир йил олдин музей сифатида очилган. Бу қайғули воқеадан сўнг муассасани ривожлантиришни рассомнинг ўғли — отасининг изидан борган Марио Бланко ўз зиммасига олди.

Бугунги кунда икки қаватда жойлашган музей экспозициясида рассом ҳаётининг талабалик ва кейинги даврларига оид 300 дан ортиқ асарлар: аёлларнинг экзотик гўзаллиги ва таъсирчанлиги мавзулари мужассамлашган расмлар, коллажлар ва иллюстрациялар намойиш этилмоқда. Кўпчилигида рассомнинг изоҳлари мавжуд. Эътиборни ўзига тортадиган яна бир жиҳати — бетакрор рамкалар. Бланко уларни полотнонинг давоми деб ҳисоблаган ва ўша давр учун ғайриоддий, анча дадил услубда ўз қўли билан ясаган ва безаган.

Музейга кириш 100 000 Индонезия рупияси (6 АҚШ доллари) туради. Ичкарида суратга олиш тақиқланган, лекин қоровуллар умумий кўринишдаги суратларга кўз юмишга тайёр. Интернетдаги аксарият суратлар рассомнинг устахонасида ва Бланко ота-ўғилнинг асарлари намойиш этиладиган кичик кўргазма залида олинган.

Убуддаги диққатга сазовор жойлар асосан табиий. Ташриф буюриш шарт бўлган жойлар орасида мингдан ортиқ узун думли макакалар яшайдиган Маймунлар ўрмони, Тегаллаланг шоли террасалари ва 15 метрли Тегенунган шаршараси бор.

Бу учала жой ҳам машҳур фото-спотлар ҳисобланади. Елкада макака билан, кўп қаватли яшил тепалик фонида ижарага олинган ҳилпираб турган кўйлакда арғимчоқда ёки чўмилиш кийимида шаршара ёнида чиройли суратлар олиш виртуал дунё олдидаги фойдаланувчилик бурчини бажариш билан баробар.

Фаол дам олишни севувчилар Убудда рафтинг, зиплайн ёки парапланеризм билан шуғулланишлари мумкин.

Нуса Пенида — Балидан жануби-шарқда жойлашган орол бўлиб, кўпинча бир ёки икки кунлик саёҳатлар учун танланади. Унга Санурдаги портдан бориш осонроқ — у ердан оролга паромлар ва катерлар қатнайди. Кемага чиптани жойнинг ўзида — Maruti компанияси офисида харид қилиш мумкин. Нархи 350 000 дан 500 000 IDR (22−32 АҚШ доллари)гача. Камроқ куч талаб қиладиган яна бир вариант — экскурсия киритилган турпакетни сотиб олиш.

Оролга бориш учун 40 дақиқадан бир соатгача вақт кетади. Бандаргоҳдан анча тор, нотекис, кескин бурилишли йўл орқали Нуса Пениданинг асосий диққатга сазовор жойи — Келингкинг пляжига (Kelingking Beach) етиб бориш учун яна шунча вақт керак бўлади.

Мукаммал гўзаллик ва жаннатий осудалик уфуриб турган бу жой тиранозаврни эслатувчи қоя этагида жойлашган. Томоша майдонидан кўринган манзара билан кифояланиш мумкин ёки таваккал қилиб, бамбук таёқчалардан ясалган тутқичли чексиз узун зинадан пляжга тушиш мумкин. Турли баландликдаги зиналар йўл охирига келиб босиб ўтиш учун ўртача 30−40 дақиқа талаб этиладиган ер бўртиқларига айланади. Агар тагчарми сирпанмайдиган қулай пойабзал кийган бўлсангиз, тушишга арзийди.

Яқин келажакда бу ерда сайёҳларни 182 метр баландликдан пляжга олиб тушадиган шиша лифт пайдо бўлади. Бундан ташқари, қояда турли баландликларда қўшимча томоша майдонлари ташкил этилади ва пиёдалар йўлаклари тартибга келтирилади. Лойиҳани амалга ошириш учун Хитой компанияси масъул. Ижтимоий тармоқларда лойиҳа танқид қилинмоқда. Баъзи фойдаланувчиларнинг фикрича, лифт қурилиши кўрфазга зарар етказади ва унинг табиий қиёфасини бузади.

Келингкинг пляжида улкан тўлқинлар ва кучли оқим туфайли чўмилиш тақиқланган. Энг хавфлиси тескари оқим бўлиб, унга баъзан ҳатто профессионал сузувчилар ҳам бардош бера олмайдилар. Бироқ кўплаб сайёҳлар таваккал қилишади.

Томоша майдони ва пляжга кириш чиптаси 10 000 IDR (1 АҚШ долларидан кам) туради.

Нуса Пениданинг яна бир диққатга сазовор пляжи Олмос (Diamond beach) деб аталади. Қоядан ўйилган зинапоя орқали унга тушишни баъзилар жаннатга олиб борадиган йўлга қиёслашади. Муҳташам оҳактош қоялар этагидаги оппоқ қумга шовуллаб урилаётган оқ кўпикли мовий сувлари учун бу жойни бир кўришдаёқ севиб қолишади. Пляж қанчалик гўзал бўлса, шунчалик хавфли — океаннинг шиддати туфайли бу ерда чўмилиш тавсия этилмайди.

Томоша майдонида манзарадан завқланиш мумкин. Бу ерда оролнинг энг ажойиб манзараларидан бири фонида фотосессия учун арғимчоқлар ўрнатилган. Хизмат кўрсатувчи маҳаллий аҳоли қўшимча тўлов эвазига буни ташкил қилади. Ниҳоятда эҳтиёт бўлиш керак — майдончада ҳеч қандай тўсиқлар йўқ, шамол шиддати эса анча кучли.

Олмос пляж яқинида Атуҳ пляжи (Atuh beach) жойлашган. Унгача бўлган йўл ҳам анча мураккаб, 20−30 дақиқа вақт олади. Бироқ уни енгиб ўтганлар илиқ ва тоза океан сувларида чўмилиш билан ўзларини мукофотлайдилар. Фақат бир шарт билан — агар пляжга сув кўтарилиши пайтида етиб борсалар. Сув қайтганда эса ҳатто шўнғишга ҳам имкон бўлмайди.

Олмос ва Атуҳ пляжларига кириш ҳам пуллик: киши бошига 45 000 IDR (тахминан 3 АҚШ доллари).

Ҳар учала пляжни мафтункор манзаралар ва ривожланиш имкониятига эга инфратузилма бирлаштиради. Хавфсиз, жиҳозланган тушиш йўлаклари, ободонлаштирилган томоша майдонлари ва пиёдалар йўлаклари етишмайди. Ҳозир қопламга шикаст етган, баъзи жойларда умуман йўқ ва ёмғирда йўллар ювилиб кетади. Сайёҳлик жойларидаги ҳожатхоналар пуллик (10 000−20 000 IDR ёки 1−1,3 АҚШ доллари атрофида), лекин кам ҳоллардагина тартибли ва озода сақланади.