Hind okeanidagi ertaknamo Bali oroli haqida deyarli hamma biladi yoki eshitgan. Bu yo‘nalish butun dunyo sayyohlari orasida aql bovar qilmas darajada mashhur — 2024-yilda 6,3 million xorijiy sayyoh uni tanlagan. Orol betakror tabiat va o‘rganilmagan madaniyat shaydosi bo‘lgan, ichki hotirjamlik izlagan jami 16,45 millionga yaqin mehmonni qabul qildi. Ichki hotirjamlik borasida orol Julia Roberts va Xaver Bardem ishtirokidagi “Ye, ibodat qil, sev” filmidan ma’lum darajada qarzdor.

Tasodifmi yoki yo‘q, lekin aynan o‘sha paytdan boshlab orol ekzotik dam olish toifasidagi joydan ommaviy must visit joyga aylanib bordi. 2010-yildan beri Bali Lonely Planet, TripAdvisor, Condé Nast tomonidan muntazam ravishda dunyoning eng yaxshi sayyohlik yo‘nalishlari ro‘yxatiga kiritilib kelmoqda. 2024-yilda orol Amerikaning mashhur Travel + Leisure sayohat jurnali tomonidan 11-marta World’s Best Islands (“Dunyoning eng yaxshi orollari”) reytingiga kirib, uchinchi o‘rinni egalladi. DestinAsian ixtisoslashgan nashri o‘quvchilari esa Balini Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi eng yaxshi orol deb atashdi.

Balining shuhrati ortishida ijtimoiy tarmoqlar katta rol o‘ynadi. So‘nggi o‘n yil ichida Instagramʼda #bali xeshtegi virusdek tarqaldi — 2025-yil iyul holatiga ko‘ra, u 61 milliondan ortiq postlarda ishlatilgan. YouTubeʼda sayyohlarning orol haqidagi taassurot va tavsiyalari o‘rin olgan yuzlab vloglarni topish mumkin.

O‘zbekiston va Indoneziya o‘rtasida vizasiz rejim amal qilmaydi.

Buning o‘rniga Visa on Arrival (VOA) — mamlakatda vaqtinchalik bo‘lib turish vizasi tizimi amal qiladi. U 34 AQSh dollari turadi (valyuta kursiga bog‘liq). Vizani onlayn yoki aeroportda rasmiylashtirish mumkin — agar uchib kelayotgan reyslar soni kam bo‘lsa, jarayon juda tez (30 daqiqagacha) amalga oshiriladi. Viza olish uchun xorijga chiqish pasporti (amal qilish muddati tugashiga kamida 6 oy qolgan bo‘lishi kerak) va qaytish chiptasi talab etiladi. To‘lov karta va naqd pul shaklida qabul qilinadi.

Yetib kelgandan keyingi qadam — bojxona deklaratsiyasini to‘ldirish. Jarayon bepul, virtual — hujjatga aeroportdagi ustunlardan tegishli qr-kodni skanerlash orqali kirish mumkin. Deklaratsiya to‘ldirilgandan so‘ng, smartfon ekranida paydo bo‘lgan qr-kodni skrinshot qilish va uni o‘tkazish punktida ko‘rsatish kerak.

Geografik joylashuvi
Bali oroli Indoneziyaning Kichik Zond orollari tarkibiga kiradi. Orolni janub va g‘arbdan Hind okeani, shimoldan Tinch okeanining bir qismi hisoblangan yopiqroq Bali dengizi suvlari yuvib turadi. Orolning maydoni nisbatan kichik — taxminan 5,8 ming kv. km. Shu bilan birga, uning landshaft xaritasi juda xilma-xil: qalin tropik o‘rmonlar bag‘riga cho‘kkan ulug‘vor vulqonlar yonbag‘irlardan pastga tushadigan sholi terrasalari va marvarid yoki grafit qumli sohillar bilan ajoyib tarzda kontrast hosil qiladi.

Iqlimi
Bali tropik iqlim mintaqasida joylashgan. Bu yerda an’anaviy tushunchadagi qish yo‘q, faqat ikkita fasl mavjud: quruq (aprel-oktabr) va nam (noyabr-mart).

Turizm mavsumining cho‘qqisi iyul-avgust oylariga to‘g‘ri keladi. Bu paytda orolda havo quyoshli, namlik nisbatan past va deyarli yomg‘irsiz bo‘ladi. Havo harorati — 28−32°C, suv harorati 27−29°C atrofida.

Balida ikkinchi turizm to‘lqini dekabr-yanvar oylarida kuzatiladi — ko‘pchilik Rojdestvo va Yangi yilni okean sohilida nishonlashga intiladi.

Din
Bali dunyodagi eng ko‘p musulmonlar istiqomat qiladigan mamlakat bo‘lmish Indoneziyaning bir qismi hisoblanadi — mamlakat aholisining 80 foizdan ortig‘i islom diniga e’tiqod qiladi. Orolda buning ta’siri seziladi: bu yerda masjidlar bor, aeroport va yirik savdo markazlarida maxsus namozxonalar mavjud, ko‘plab mehmonxonalar mehmonlarga halol taomlar taklif etadi.

Shu bilan birga, Balidagi asosiy din induizm, aniqrog‘i, uning mahalliy shakli bo‘lib, u induizm, buddizm va animizm unsurlarini o‘zida mujassam etgan. Baliliklar xudolar uchligiga — Braxma, Vishnu va Shivaga ishonadilar, ajdodlar va tabiat ruhlari haqqiga duo qiladilar. Orolda minglab ibodatxonalar mavjud. Aksariyat binolarda — mehmonxonalar, kafe va restoranlar, do‘konlar va savdo markazlarida kundalik marosimlarni o‘tkazish uchun muqaddas joylar ajratilgan.

Har bir uy kiraverishi yoki hovlisida kichik mehroblar mavjud. Kuniga bir necha marta oila a’zolari u yerda oliy kuchlarga atab xadyalar — baxmalgul, franjipani, moviy gortenziya va boshqa gullar, guruch va xushbo‘y narsalar solingan kichik to‘qilgan savatchalar qoldiradilar. Marosim ibodat bilan birga o‘tkaziladi.

Xuddi shunday sovg‘alarni ko‘chalarda — haykallar yonida yoki yo‘l chetlarida, shuningdek, plyajlarda ham ko‘rish mumkin. Savatchalarni bosib o‘tish yoki muqaddas marosimga aralashish maqsadga muvofiq emas — bunday xatti-harakatlar madaniyat va an’analarga hurmatsizlik hisoblanadi.

Pul
Bali valyutasi — Indoneziya rupiyasi (IDR). Kurs 1 AQSh dollari uchun 15700 dan 16500 Indoneziya rupiyasigacha o‘zgarib turadi. Shaharda kurs aeroportdagiga qaraganda yuqoriroq.

Pulni rasmiy bankomatlarda ham, kichik do‘konlarda ham almashtirish mumkin. Birinchi usul xavfsizroq, ikkinchisi odatda foydaliroq, lekin firibgarlar qo‘liga tushib qolish xavfi bor. Agar ko‘chadagi sarroflarga murojaat qilmoqchi bo‘lsangiz, juda ehtiyot bo‘ling, pullarni o‘zingiz sanang va chalg‘imang.

O‘zingiz bilan oz miqdorda bo‘lsa-da naqd pul olib yurgan ma’qul — bozorlar, kichik do‘konlar yoki kafelarda ko‘pincha to‘lov terminallari bo‘lmaydi.

Ba’zi savdo nuqtalarida karta bilan to‘langanda “kichik biznesni qo‘llab-quvvatlash” uchun xarid summasidan 2 foizdan 6 foizgacha qo‘shimcha pul yechib olinadi. Bu qonuniy — Indoneziya qonunchiligi biznesga naqd pulsiz to‘lovda komissiya belgilash huquqini beradi. Asosiy shart — to‘lov usulini tanlashning shaffofligi va ixtiyoriyligi. Kassadagi e’lonlarga, menyudagi izohlarga e’tiborli bo‘ling yoki xodimlardan muassasa yoki do‘konda qo‘shimcha komissiya mavjudligini so‘rab, aniqlik kiritib oling.

Transport
Balida odatiy tushunchadagi jamoat transporti mavjud emas. Mahalliy aholi va sayyohlar orasida eng mashhur transport vositasi — skuter yoki moped. Keyingi o‘rinda — avtomobillar, biroq rulga o‘tirganda, ayniqsa, turistik hududlarda, tirbandliklarga tayyor bo‘lish kerak — navigator va’da qilgan 15 daqiqalik yo‘l osongina 40 daqiqaga cho‘zilishi mumkin. Yo‘llarda velosipedchilar juda kam uchraydi — ular uchun orolda deyarli sharoit yaratilmagan.

Piyodalar infratuzilmasi endigina rivojlanmoqda, lekin unga ham mopedchilar ega chiqadi — kamdan-kam uchraydigan tor piyodalar yo‘lkalari ko‘pincha to‘xtash joyi sifatida yoki tirbandlikni chetlab o‘tish maqsadida foydalaniladi. Piyodalar o‘tish joylari va svetoforlar ko‘proq shaharlar va turistik zonalar markazlarida uchraydi. Ba’zi murakkab joylar, ayniqsa, chorrahalarda harakatni politsiyachilar tartibga solib turadi. Qimmat mehmonxonalar, restoranlar, butiklar oldida sayyohlarga yo‘lni kesib o‘tishga yordam berishni qo‘riqchilar o‘z zimmalariga oladilar.

Orolda yo‘l harakati tartibsiz — bir tomonlama ko‘cha bir zumda ikki tomonlamaga aylanishi va xuddi shunday kutilmagan tarzda asl holiga qaytishi mumkin. Yo‘l harakati qoidalari norasmiy ravishda bitta tamoyilga asoslanadi: kim birinchi bo‘lsa, o‘sha haq.

Bali bo‘ylab sayohat qilish uchun o‘ziga ishongan haydovchilarga skuter yoki moped ijaraga olish qulayroq. Bosib o‘tgan masofasi va modeliga qarab, bu 10−20 AQSh dollariga tushadi. Yoqilg‘i yoqilg‘i quyish shoxobchalarida va yo‘l bo‘yidagi do‘konlarda plastik idishlarda sotiladi, bir litri 10000−12000 IDR (1 AQSh dollaridan kam) turadi.

Ijaraning majburiy sharti — xalqaro haydovchilik guvohnomasining mavjudligi. Ularsiz ham transportni ijaraga olish mumkin, lekin politsiyachi sizni to‘xtatib hujjatlarni ko‘rsatishni so‘rasa, jarima to‘lashga to‘g‘ri keladi. Jarima miqdori 300 000 dan 1 000 000 Indoneziya rupiyasigacha (taxminan 20 dan 70 AQSh dollarigacha) bo‘lib, vaziyatga va xodimning qaroriga bog‘liq. Ba’zi hollarda skuter musodara qilinishi ham mumkin.

Himoya shlemisiz haydaganlik uchun ham 250 000 IDR (taxminan 15−16 AQSh dollari) jarima solinadi, lekin bu ehtimoliy jarohatlar oldida hech narsa emas.

Harakatlanishning eng tez va arzon usuli — mototaksi. Uni Gojek va Grab ilovalarida buyurtma qilish mumkin. Birinchisida faqat mahalliy raqam bilan ro‘yxatdan o‘tish mumkin. Narxlar o‘rtasidagi farq unchalik katta emas — 1−2 dollar atrofida.

O‘sha ilovalar orqali oddiy taksi ham chaqirish mumkin. U bir necha barobar qimmatroq. Masalan, Arkamara Resort Ubud mehmonxonasi va Ubuddagi Antonio Blanko muzeyi o‘rtasidagi 2,9 km masofani skuterda 16 500 IDR (1 dollardan sal ko‘proq) yoki avtomobilda 63 900 IDR (taxminan 4 dollar) evaziga bosib o‘tish mumkin.

Yo‘l haqini karta bilan to‘lagan ma’qul. Agar hamyoningizda faqat yirik kupyuralar bo‘lsa, haydovchi ortiqcha summani choychaqa deb tushunishi ehtimoli yuqori.

Taksining kutilmagan afzalligi shundaki, uni ingliz tilini biladigan, transfer yoki gid xizmatlarini taklif qiladigan turizm sohasi vakili boshqarishi mumkin. Ubudda biz Madi ismli balilik bilan shunday tanishdik. U Bali Tour Service (Instagram) kompaniyasida ishlaydi va transferlar uchun mas’ul.

Madi bizni Ubuddan 45 km uzoqlikdagi Indoneziyadagi eng yirik Bali botanika bog‘i joylashgan baland tog‘li Bedugul tumaniga olib bordi. Grab ilovasi orqali sayohat bizga 354 000 IDR (taxminan 22 AQSh dollari) ga tushdi, qaytish uchun ham shuncha va bir soat kutganlik uchun qo‘shimcha 50 000 IDR (3 AQSh dollari) to‘ladik.

Yo‘l-yo‘lakay Madi bizni mahalliy aholi arabika, robusta, kakao yetishtiradigan, Balidagi eng mashhur qahva — lyuvak — tayyorlaydigan va qahva hamda choy degustatsiyalarini o‘tkazadigan kichik qahva plantatsiyasiga kirishga taklif qildi. Buning uchun pul olmadi. Tushuntirishicha, u odamlarga yordam berishni muhim deb hisoblaydi — tuman sayyohlik zonasi emas, qo‘shimcha daromad topish imkoniyatlari kam ekan.

Kuta — Ngurah Ray xalqaro aeroportiga eng yaqin sayyohlik tumani. U aeroportdan 2−3 km uzoqlikda joylashgan.

Ixcham, zich qurilgan, ikki kishi sig‘maydigan tor ko‘chalar va piyodalar yo‘laklari bor. Yo‘llar bo‘ylab savdo do‘konlari, massaj salonlari, kafe va restoranlardan iborat qatorlar cho‘zilib ketgan. Kinoteatrlar, o‘yin maydonchalari va supermarketlari bo‘lgan savdo markazlari mavjud. Ulardan biri — Beachwalk — qirg‘oqdan yo‘l bo‘ylab cho‘zilgan. Yoshlar tumanni faol tungi hayoti uchun yaxshi ko‘rishadi — bu yerda ko‘plab barlar va klublar mavjud.

Kutada, mahalliy aholining aytishicha, arzon uy-joylarning tanlovi juda katta. Premium mehmonxonalardan The Stones ajralib turadi, uning mehmonlari 3000 kvadrat metr maydonga ega basseyndan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladilar — bu tumandagi eng katta basseynlardan biri.

Bu muhim afzallik, chunki plyaj besh daqiqalik piyoda yurish masofasida joylashgan bo‘lsa-da, kuchli to‘lqinlar tufayli okeanda cho‘milish qiyin. Shu sababli Kuta professional va havaskor syorferlar orasida mashhur. Bali instruktorlari barcha xohlovchilarni shogirdlikka oladilar, yangilarni 20 dollar evaziga 1 soatga syorfing doskasiga chiqarishni va’da qiladilar. Jihozlar narxga kiritilgan.

Quyoshda toblanishni yoqtiradiganlar uchun mahalliy aholi shezlonglarni kuniga 50−100 ming indoneziya rupiyasi (3−6 dollar) evaziga ijaraga beradi. Savdolashish mumkin.

Plyajda sayr qilish yoqimli — qirg‘oq bo‘ylab asfalt yo‘l yotqizilgan, uning ikki tomonida sport maydonchalari va ko‘plab kafelar joylashgan.

Changu tumani, Kutaning jozibali versiyasi, bugungi kunda mashhurlik cho‘qqisida. Xipster ruhi, tashqi ko‘rinishi, behavotir va osudaligi uchun uni “Baliforniya” deb atashadi. Bu yerga tungi hayot va muloqot uchun kelishadi — har kuni konsertlar, bazmlar bo‘lib o‘tadi. Shuningdek, sayyohlarni syorfing hamda okean yoki sholi dalalariga qaragan trenajyor zallari o‘ziga tortadi.

Changuni barcha turdagi frilanserlar va inflyuyenserlar, yoga va sog‘lom turmush tarzi ixlosmandlari tanlashadi. Bu yerda hududning qanday yashashi va ko‘rinishiga ta’sir ko‘rsatadigan ko‘plab chet elliklar bor. Nihoyatda zamonaviy, ba’zan g‘alati intererlar va g‘ayrioddiy formatlarga ega muassasalar to‘plami juda ko‘p. Muvaffaqiyat evaziga tuman tirbandlik bilan haq to‘laydi — tig‘iz soatlarda tor ko‘chalarda harakat hamma uchun, hatto piyodalar uchun ham to‘xtab qolishi mumkin.

Balining eng mashhur diqqatga sazovor joylaridan biri — Pura Tanax Lot (Pura Tanah Lot) ibodatxonasi — Changudan 20 km masofada yoki bir soatlik yo‘lda joylashgan. Sayyohlar ichkariga kiritilmaydi, lekin ko‘ngildan joy olishi uchun tashqaridan ko‘rishning o‘zi ham kifoya. Bu yerga erta tong yoki quyosh botishi paytida kelish tavsiya etiladi — suv qaytganda okean chekinib, qirg‘oqdan ibodatxona poydevorigacha toshli yo‘l ochiladi. Bu ziyoratchilar uchun muqaddas binoga yaqinlashish imkoniyatidir.

Tanah Lot majmuasiga Pura Batu Bolong (Pura Batu Bolong) ibodatxonasi kiradi. U okeanga cho‘zilgan portal shaklidagi marjon qoyada joylashgan. Bu ibodatxona qo‘shnisiga nisbatan kamtarinroq — kichikroq, lekin botayotgan quyosh nurlari ostida har ikkala inshoot ham go‘zallik va taassurot kuchi jihatidan bir-biridan qolishmaydi.

Sanur va Nusa Dua tumanlari bolalar, keksa yoshdagi oila a’zolari bilan dam olishga mos tinch, osoyishta hudud. Ular bir-biridan narxi jihatidan farq qiladi: birinchisi o‘rtacha daromadli odamlarga, ikkinchisi esa pulni ayamaydiganlarga mos keladi.

Sanur Balida birinchilardan bo‘lib muvaffaqiyatli tarzda sayyohlik hududiga aylangan joylardan biri hisoblanadi. Bu yerda sayr qilish ham yoqimli: trotuarlar, piyodalar yo‘laklari mavjud. 4 km uzunlikdagi qirg‘oq bo‘ylab velosiped yo‘lagiga tutashgan sayr xiyoboni cho‘zilgan. Velosipedchilarning piyodalar yo‘lagiga chiqishi taqiqlangan.

Bu yerda okean toza va nisbatan tinch, suv qaytganda suzish mumkin.

Birinchi qatorda besh yulduzli mehmonxonalar va arzon mehmon uylari, an’anaviy Indoneziya va Yevropa oshxonasiga mansub kafe va restoranlar, buyum bozorlari va suvenir do‘konlari joylashgan.

Segara Ayu plyajida (Pantai Segara Ayu) Balidagi eng baland bino — 10 qavatli Bali Beach mehmonxonasi qad rostlagan. U 1966-yilda Indoneziyada mehmondo‘stlik sanoati va turizmni rivojlantirishga intilgan prezident Sukarno tashabbusi bilan qurilgan.

Mehmonxona kirish zalida Bangsa Indonesia Bangkit (“Indoneziya xalqi ko‘tarilmoqda”) nomli ulkan barelef saqlanib qolgan bo‘lib, unda xalq orasidagi prezident Sukarno va Bali hayotidan lavhalar tasvirlangan. Bali Beach renovatsiya qilingan paytda barelefni madaniy meros sifatida saqlab qolish majburiy shart bo‘lgan.

Mehmonxonadan 5−10 daqiqalik piyoda masofada Le Mayeur Museum uy-muzeyi joylashgan. Okean qirg‘og‘idagi an’anaviy Bali uslubidagi binoni 55 yoshli belgiyalik impressionist rassom Adrian-Jan Le Meyer 1933-yilda qurgan. Rafiqasi — balilik raqqosa Ni Polok bilan birga u Sanurda 26 yil yashagan. 1957-yilda, vafotidan bir yil oldin, Le Meyer uyi va yuzga yaqin rasmlar to‘plamini Indoneziya hukumatiga sovg‘a qilgan.

Ni Polok eridan 27 yil ko‘proq umr ko‘rgan. U bu yillarni allaqachon muzey maqomiga ega bo‘lgan uyda yashab o‘tkazgan va shu yerning o‘ziga dafn etilgan. Hovuz bo‘yidagi go‘zal ichki hovlida uy egalari xotirasiga qabrtoshlar o‘rnatilgan (Le Meyer uchun kenotaf — rassom Belgiyada dafn etilgan).

Muzey kamtarona. Ko‘rgazma zallari vazifasini sobiq mehmonxona, studiya, hammom, yotoqxona va kiyimlar saqlanadigan xona (garderob) bajaradi. Ekspozitsiyada, asosan, Le Meyerasarlarining uncha sifatli bo‘lmagan nusxalari namoyish etilgan. Bunga sabab — yuqori namlik sharoitida rasmlarni ko‘rgazmaga qo‘yish va saqlash uchun sharoit yo‘qligi. Suratlar asl nusxalarining bir qismi Bryusseldagi Qirollik tasviriy san’at muzeyida, shuningdek, Gollandiya va Fransiyadagi shaxsiy to‘plamlarda saqlanadi.

Rassom topgan pulining bir qismini uyni bezashga sarflagan. U ishlarga mohir yog‘och va tosh o‘ymakor ustalarni jalb qilgan, shuning uchun saqlanib qolgan intererlar, mebellar, derazalar va tashqi devorlarni ko‘zdan kechirish rasmlar nusxalaridan ko‘ra qiziqarliroq. Kirish chiptasi 100 000 IDR (6 AQSh dollari) turadi.

Nusa Dua elita sinfiga mansub sayyohlik hududi sifatida tanilgan. Bu yerda mahalliy aholini deyarli uchratmaysiz. Ko‘chalarda asosan ingliz va rus tillarida so‘zlashiladi. Dam oluvchilar ixtiyorida piknik maydonchali chiroyli bog‘ va oppoq qumli toza plyajlar, restoran va kafelar mavjud. Birinchi qatorda yuqori toifali mehmonxonalar va mehmon uylari joylashgan. Bu hududni shaxsiy hayot, xavfsizlik va qulaylikni qadrlaydigan, faol dam olishdan ko‘ra ko‘proq tinch hordiq chiqarishni afzal ko‘radigan odamlar tanlaydi.

Nusa Duada Balidagi mashhur tabiiy diqqatga sazovor joylardan biri bo‘lgan Waterblow joylashgan bo‘lib, u okeanning go‘zalligi va qudratini o‘z ko‘zingiz bilan ko‘rish imkonini beradi. To‘lqinlarning o‘tkir grafit qoyalarga urilib, ko‘pirib bir necha metr yuqoriga ko‘tarilishini va millionlab brilliant tomchilarga aylanishini soatlab kuzatish mumkin.

Tomosha maydoniga kirish pullik: kattalar uchun 25 000 IDR (1,5 AQSh dollari) va bolalar uchun 15 000 IDR (1 AQSh dollaridan kamroq). Chiptalar o‘sha joyning o‘zida sotiladi.

Pekatu, Ungasan va Kutux tumanlarini ko‘plab chet elliklar bir so‘z bilan “Uluvatu” deb atashadi. Bu sayyohlik hududi jadal sur’atlar bilan rivojlanmoqda va yaqin kelajakda bugungi kunda mashhur bo‘lgan Changu bilan raqobatlasha oladi. Bu yerda Yevropa restoranlari va qahvaxonalari, ko‘plab qimmatbaho villalar va infiniti-basseynli mehmonxonalar mavjud bo‘lib, ularning chetlaridan tuman yoki okean manzarasi ko‘rinib turadi. Shulardan biri — besh yulduzli Renaissance Bali Uluwatu kurort-spa mehmonxonasi bo‘lib, u ko‘proq turar-joy mavzesiga o‘xshaydi, unda hamma narsa bor va osongina adashib qolish mumkin.

Uluvatuning asosiy afzalligi — tik va go‘zal qoyalar etagidagi marvaridsimon plyajlardir. Bu yerda suv iliq, tiniq va rasmlardagidek yorqin feruza rangda.

Eng xavfsiz va sokin plyaj — Melasti (Melasti). U ko‘pincha nisbatan gavjum bo‘lmagan, osoyishta dam olish joyini izlayotgan sayyohlarga tavsiya etiladi. Suv qaytishi paytida qirg‘oq bo‘ylab tabiiy ko‘lmaklar hosil bo‘ladi, ularda hatto bolalar ham bemalol cho‘milishi mumkin. Suv ko‘tarilganda, to‘lqinlar ohaktoshli qoyalar va marjon riflariga uriladi — oqim seziladi, lekin xavf tug‘dirmaydi. Plyaj tubi tekis, qumli; qum mayda va zich. Plyajda shezlonglarni ijaraga olish mumkin — ularni ko‘pincha qirg‘oq chizig‘ida joylashgan kichik kafelar taqdim etadi. Ularda dush, kiyinish xonasi va hojatxona ham bor. Xonalarning holati qoniqarli. Qulayliklar uchun plyaj klublariga borgan ma’qul. Uluvatuda bunday klublar yetarlicha.

Plyaj pullik: kishi boshiga 10 000 IDR (1 AQSh dollaridan kam), skuter yoki mashinada hududga kirish uchun qo‘shimcha 20 000 IDR (1,2 AQSh dollari) to‘lanadi.

Melastidan yarim soatlik masofada Pandava (Pandawa) plyaji joylashgan bo‘lib, u ancha gavjum, lekin cho‘milish uchun unchalik qulay emas. Bu yerda to‘lqinlar birmuncha baland, oqim kuchliroq. Okeanda cho‘milish suv qaytishi paytida xavfsiz, ko‘tarilish paytida ehtiyot bo‘lish kerak. Plyaj tubi ba’zi joylarda qumli, ba’zi joylarda marjonli — jarohatlanmaslik uchun maxsus poyabzal kiyish tavsiya etiladi.

Pandava, Melastidan farqli o‘laroq, faol plyaj. Bu yerda syorfing, qayiqda suzish va paraplan bilan uchish mumkin.

Kirish pullik: 15 000  IDR (1 AQSh dollaridan kam).

Uluvatuning asosiy diqqatga sazovor joylaridan biri Pura Luhur Uluvatu ibodatxonasidir. U Balini yovuz kuchlardan himoya qiladigan oltita muqaddas inshootdan biri hisoblanadi. Ibodatxona majmuasi dengiz sathidan taxminan 90 metr balandlikdagi qoya chekkasida joylashgan. Hududga kirishda sayyohlarga belbog‘ va saronglar — erkaklar va ayollar uchun an’anaviy kiyim beriladi. Bu rangli paxta matosidan tayyorlangan bo‘lib, uni polgacha tegib turadigan yubka kabi o‘rab olinadi.

Ibodatxonani maymunlar yashaydigan o‘rmon o‘rab turadi. Ularni Ubuddagi Maymunlar o‘rmonida yashovchilardan ko‘ra yovvoyiroq deb hisoblashadi. Makakalar sayyohlarni butun yo‘l davomida kuzatib boradi va okean hamda ibodatxona binosining ko‘zni qamashtiruvchi manzarasi ko‘rinib turadigan tomosha maydonchalarida poylab turadi. Gidlar uzun dumli maymunlar bilan aloqaga, ayniqsa ko‘z aloqasiga kirishmaslikni, ularga ovqat bermaslikni, shuningdek, jonivorlarning e’tiborini tortishi mumkin bo‘lgan hamma narsa: shlyapa, kepka, ko‘zoynak kabi buyumlarni yechib qo‘yish va telefonni mahkam ushlashni qat’iy tavsiya qiladilar.

Moddiy zarardan ham dahshatliroq narsalar bor — makakalar, ayniqsa kichkintoylari, o‘g‘irlagan hamma narsasini yeyishga urinadi: yorqin chips qadoqlaridan tortib, gardishdan tushib ketgan quyoshdan himoyalovchi linzagacha. Hayvonlar uchun bunday “ovqatlanish” katta ehtimol bilan o‘limga olib kelishi mumkin va buni yodda tutish kerak.

Pura Luhur Uluvatu ibodatxonasiga kirish chiptasi 100 000 Indoneziya rupiyasi (6 AQSh dollari) turadi. Uni quyosh botishi paytida ziyorat qilgan ma’qul.

Ubud tumani Balining markaziy qismida joylashgan bo‘lib, orolning madaniy va ma’naviy poytaxti hisoblanadi. U tropik o‘rmonlarga burkangan, ularning bag‘rida sharsharalarning betakror go‘zalligi yashiringan. Bu yerda havo namligi boshqa hududlarga qaraganda yuqori — hatto quruq mavsumda ham.

Ubudda okeanga chiqish imkoniyati yo‘q, lekin ajoyib basseynlarga ega mehmonxonalar buning o‘rnini to‘ldirib turadi. Tropik o‘rmon qalinligida joylashgan Arkamara Dijiwa Ubud hududida bunday basseynlar bir nechta. Nufuzli Viceroy Bali mehmonlarga changalzor manzarasi ko‘rinib turadigan infiniti-basseynli xususiy villalarni taklif etadi.

“Ye. Ibodat qil. Sev” filmi ekranlarga chiqqanidan keyin Ubud ma’naviy amaliyotlar markazi maqomini oldi — Gollivud aktrisasi Juliya Robertsning qahramoni Liz Gilbert bu hududda meditatsiyalarda o‘zini topadi va muhabbatini uchratadi. Bu qissadan ta’sirlangan sayyohlar, ayniqsa, ma’naviy tajriba izlayotgan ayollar Baliga oqib kela boshladi. Talabga javoban tumanda turli yoga, meditatsiya va saundxiling studiyalari paydo bo‘ldi. Vegan va vegetarian muassasalar mehmonlarning sog‘lom va ekologik hayot tarziga intilishini qo‘llab-quvvatlaydi — ularning soni bu yerda Changudagidan ham ko‘proq.

Ubud, shuningdek, sayyohlarni badiiy galereyalari bilan o‘ziga tortadi. Ular asosan “ustalar ko‘chasi” deb ataladigan joyda joylashgan bo‘lib, u yerda rasmlar, an’anaviy Bali va Indoneziya yog‘och, tosh va shishadan qo‘lda yasalgan suvenirlarni sotib olish, shuningdek muzeylarga tashrif buyurish mumkin.

Eng ekstravagant muzeylardan biri — Blanco Renaissance Museum (18+) yoki kelib chiqishi ispan-filippinlik rassom Antonio Mariya Blanko (1912−1999)ning uy-muzeyi. U o‘zining provokatsion uslubi va rasmlari uchun “Bali Salvador Dalisi” deb nom olgan.

Maniladagi Milliy san’at maktabi va Nyu-Yorkdagi Amerika san’at akademiyasida tahsil ko‘rgan rassom Baliga 31 yoshida kelgan. Sharqiy Osiyo va orol madaniyatlariga qiziqish rassomda aynan talabalik yillarida shakllangan — Blanko o‘z kumiri Pol Gogen kabi tropiklarda yashashni orzu qilgan. U o‘z orzusini Ikkinchi jahon urushidan keyin amalga oshirishga kirishdi — sayohatlarga chiqdi. Kambodja, Tailand, Yaponiyada bo‘ldi, 1952-yilda Indoneziyaga, bir yildan so‘ng esa Baliga keldi, bu yerda u “she’riyat va go‘zallikka to‘la yerni” va go‘zal rafiqasi — balilik raqqosa Ni Ronjini topdi.

Blankoning jozibasi va iste’dodiga maftun bo‘lgan Ubud qiroli rassomga tepalikdagi yer uchastkasini sovg‘a qildi. U yerda rassom o‘z eskizi bo‘yicha Yevropa Uyg‘onish davri va Bali an’anaviy me’morchiligi uslubida hashamatli saroy-studiya qurdi. Bino marmar ustunlar, vitrajlar, Bali ibodatxonalari ruhidagi o‘yma panjaralar va ustaning imzosi shaklidagi arka bilan bezatilgan. Bog‘da, xuddi rassom hayotlik chog‘laridagidek, shovqinli kakadu va ara to‘tiqushlari yashaydi. Oilaviy ibodatxona ham saqlanib qolgan.

Uy 1998-yil dekabr oyida — Antonio Blanko vafotidan bir yil oldin muzey sifatida ochilgan. Bu qayg‘uli voqeadan so‘ng muassasani rivojlantirishni rassomning o‘g‘li — otasining izidan borgan Mario Blanko o‘z zimmasiga oldi.

Bugungi kunda ikki qavatda joylashgan muzey ekspozitsiyasida rassom hayotining talabalik va keyingi davrlariga oid 300 dan ortiq asarlar: ayollarning ekzotik go‘zalligi va ta’sirchanligi mavzulari mujassamlashgan rasmlar, kollajlar va illyustratsiyalar namoyish etilmoqda. Ko‘pchiligida rassomning izohlari mavjud. E’tiborni o‘ziga tortadigan yana bir jihati — betakror ramkalar. Blanko ularni polotnoning davomi deb hisoblagan va o‘sha davr uchun g‘ayrioddiy, ancha dadil uslubda o‘z qo‘li bilan yasagan va bezagan.

Muzeyga kirish 100 000 Indoneziya rupiyasi (6 AQSh dollari) turadi. Ichkarida suratga olish taqiqlangan, lekin qorovullar umumiy ko‘rinishdagi suratlarga ko‘z yumishga tayyor. Internetdagi aksariyat suratlar rassomning ustaxonasida va Blanko ota-o‘g‘ilning asarlari namoyish etiladigan kichik ko‘rgazma zalida olingan.

Ubuddagi diqqatga sazovor joylar asosan tabiiy. Tashrif buyurish shart bo‘lgan joylar orasida mingdan ortiq uzun dumli makakalar yashaydigan Maymunlar o‘rmoni, Tegallalang sholi terrasalari va 15 metrli Tegenungan sharsharasi bor.

Bu uchala joy ham mashhur foto-spotlar hisoblanadi. Yelkada makaka bilan, ko‘p qavatli yashil tepalik fonida ijaraga olingan hilpirab turgan ko‘ylakda arg‘imchoqda yoki cho‘milish kiyimida sharshara yonida chiroyli suratlar olish virtual dunyo oldidagi foydalanuvchilik burchini bajarish bilan barobar.

Faol dam olishni sevuvchilar Ubudda rafting, ziplayn yoki paraplanerizm bilan shug‘ullanishlari mumkin.

Nusa Penida — Balidan janubi-sharqda joylashgan orol bo‘lib, ko‘pincha bir yoki ikki kunlik sayohatlar uchun tanlanadi. Unga Sanurdagi portdan borish osonroq — u yerdan orolga paromlar va katerlar qatnaydi. Kemaga chiptani joyning o‘zida — Maruti kompaniyasi ofisida xarid qilish mumkin. Narxi 350 000 dan 500 000 IDR (22−32 AQSh dollari)gacha. Kamroq kuch talab qiladigan yana bir variant — ekskursiya kiritilgan turpaketni sotib olish.

Orolga borish uchun 40 daqiqadan bir soatgacha vaqt ketadi. Bandargohdan ancha tor, notekis, keskin burilishli yo‘l orqali Nusa Penidaning asosiy diqqatga sazovor joyi — Kelingking plyajiga (Kelingking Beach) yetib borish uchun yana shuncha vaqt kerak bo‘ladi.

Mukammal go‘zallik va jannatiy osudalik ufurib turgan bu joy tiranozavrni eslatuvchi qoya etagida joylashgan. Tomosha maydonidan ko‘ringan manzara bilan kifoyalanish mumkin yoki tavakkal qilib, bambuk tayoqchalardan yasalgan tutqichli cheksiz uzun zinadan plyajga tushish mumkin. Turli balandlikdagi zinalar yo‘l oxiriga kelib bosib o‘tish uchun o‘rtacha 30−40 daqiqa talab etiladigan yer bo‘rtiqlariga aylanadi. Agar tagcharmi sirpanmaydigan qulay poyabzal kiygan bo‘lsangiz, tushishga arziydi.

Yaqin kelajakda bu yerda sayyohlarni 182 metr balandlikdan plyajga olib tushadigan shisha lift paydo bo‘ladi. Bundan tashqari, qoyada turli balandliklarda qo‘shimcha tomosha maydonlari tashkil etiladi va piyodalar yo‘laklari tartibga keltiriladi. Loyihani amalga oshirish uchun Xitoy kompaniyasi mas’ul. Ijtimoiy tarmoqlarda loyiha tanqid qilinmoqda. Ba’zi foydalanuvchilarning fikricha, lift qurilishi ko‘rfazga zarar yetkazadi va uning tabiiy qiyofasini buzadi.

Kelingking plyajida ulkan to‘lqinlar va kuchli oqim tufayli cho‘milish taqiqlangan. Eng xavflisi teskari oqim bo‘lib, unga ba’zan hatto professional suzuvchilar ham bardosh bera olmaydilar. Biroq ko‘plab sayyohlar tavakkal qilishadi.

Tomosha maydoni va plyajga kirish chiptasi 10 000 IDR (1 AQSh dollaridan kam) turadi.

Nusa Penidaning yana bir diqqatga sazovor plyaji Olmos (Diamond beach) deb ataladi. Qoyadan o‘yilgan zinapoya orqali unga tushishni ba’zilar jannatga olib boradigan yo‘lga qiyoslashadi. Muhtasham ohaktosh qoyalar etagidagi oppoq qumga shovullab urilayotgan oq ko‘pikli moviy suvlari uchun bu joyni bir ko‘rishdayoq sevib qolishadi. Plyaj qanchalik go‘zal bo‘lsa, shunchalik xavfli — okeanning shiddati tufayli bu yerda cho‘milish tavsiya etilmaydi.

Tomosha maydonida manzaradan zavqlanish mumkin. Bu yerda orolning eng ajoyib manzaralaridan biri fonida fotosessiya uchun arg‘imchoqlar o‘rnatilgan. Xizmat ko‘rsatuvchi mahalliy aholi qo‘shimcha to‘lov evaziga buni tashkil qiladi. Nihoyatda ehtiyot bo‘lish kerak — maydonchada hech qanday to‘siqlar yo‘q, shamol shiddati esa ancha kuchli.

Olmos plyaj yaqinida Atuh plyaji (Atuh beach) joylashgan. Ungacha bo‘lgan yo‘l ham ancha murakkab, 20−30 daqiqa vaqt oladi. Biroq uni yengib o‘tganlar iliq va toza okean suvlarida cho‘milish bilan o‘zlarini mukofotlaydilar. Faqat bir shart bilan — agar plyajga suv ko‘tarilishi paytida yetib borsalar. Suv qaytganda esa hatto sho‘ng‘ishga ham imkon bo‘lmaydi.

Olmos va Atuh plyajlariga kirish ham pullik: kishi boshiga 45 000 IDR (taxminan 3 AQSh dollari).

Har uchala plyajni maftunkor manzaralar va rivojlanish imkoniyatiga ega infratuzilma birlashtiradi. Xavfsiz, jihozlangan tushish yo‘laklari, obodonlashtirilgan tomosha maydonlari va piyodalar yo‘laklari yetishmaydi. Hozir qoplamga shikast yetgan, ba’zi joylarda umuman yo‘q va yomg‘irda yo‘llar yuvilib ketadi. Sayyohlik joylaridagi hojatxonalar pullik (10 000−20 000 IDR yoki 1−1,3 AQSh dollari atrofida), lekin kam hollardagina tartibli va ozoda saqlanadi.