Toshkentdan Nukusga parvoz 1,5 soat, keyin “Afisha Media” va “Uzum Market” jamoasi taksida Mang‘it shahriga bir soatda yetib boradi. Qoraqalpog‘istonning Turkmaniston bilan chegaradosh shahri O‘zbekistonning o‘rganilmagan joylari maxsus loyihasi doirasidagi uchinchi lokatsiya hisoblanadi.
Mang‘it Amudaryoning chap qirg‘og‘ida va Nukusdan 85 km uzoqlikda joylashgan. Shaharda paxta tozalash zavodi, yigiruv va tikuvchilik kombinatlari va Mang‘it GES mavjud.
Mang‘it Amudaryoning chap qirg‘og‘ida va Nukusdan 85 km uzoqlikda joylashgan. Shaharda paxta tozalash zavodi, yigiruv va tikuvchilik kombinatlari va Mang‘it GES mavjud.
Mang‘it tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi, bu yerlar ko‘chmanchi va o‘troq xalqlar keng hududlarining bir qismi bo‘lgan.“Mang‘it” nomining o‘zi mintaqa tarixida muhim rol o‘ynagan turkiy qabilalardan biri bo‘lgan mang‘itlar bilan bog‘liq.
Bir vaqtlar bu yerdan O‘rta Osiyoni dunyoning boshqa qismlari bilan bog‘laydigan savdo yo‘llari o‘tgan. Karvonlar o‘zlari bilan nafaqat tovarlar, balki madaniyatlarni ham olib o‘tgan, bu esa Mang‘itni sivilizatsiyalarning muhim kesishish nuqtasiga aylantirgan.
Zamonaviy Mang‘it 1957-yil 18-dekabrda rasman tashkil etilgan va 1973-yilda qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bilan bog‘liq shahar sifatida shahar maqomini olgan. Bugungi kunda ham asosiy e’tibor mintaqaning bosh tarmoqlaridan biri bo‘lib qolayotgan paxtachilikka qaratilgan.
Zamonaviy Mang‘it 1957-yil 18-dekabrda rasman tashkil etilgan va 1973-yilda qishloq xo‘jaligini rivojlantirish bilan bog‘liq shahar sifatida shahar maqomini olgan. Bugungi kunda ham asosiy e’tibor mintaqaning bosh tarmoqlaridan biri bo‘lib qolayotgan paxtachilikka qaratilgan.
Mang‘it tarixi
“Keksa avlodda shunday odat borki, biz qariyalar bilan qayerda uchrashmaylik, qanday tadbir uyushtirmaylik, kechagi va bugungi kunni doimo eslaymiz, qiyoslaymiz. Masalan, Mang‘it buyuk o‘zbek uluslarining katta urug‘laridan birining nomi bilan atalgan.
Uning yaqinida Kichik Qipchoq shaharchasi joylashgan. Taxminan 10-yil oldin Mang‘it ko‘zga tashlanmaydigan shaharcha edi, so‘nggi 7-8-yil ichida u shunchalik o‘zgardiki, bu yerda anchadan beri bo‘lmagan odam hozir juda hayron qoladi. Bog‘lar paydo bo‘ldi, ko‘p qavatli uylar qurildi, barcha ko‘chalar asfaltlandi”.
Uning yaqinida Kichik Qipchoq shaharchasi joylashgan. Taxminan 10-yil oldin Mang‘it ko‘zga tashlanmaydigan shaharcha edi, so‘nggi 7-8-yil ichida u shunchalik o‘zgardiki, bu yerda anchadan beri bo‘lmagan odam hozir juda hayron qoladi. Bog‘lar paydo bo‘ldi, ko‘p qavatli uylar qurildi, barcha ko‘chalar asfaltlandi”.
Bekman ota
Jamoaga Toshkentda shaharning taniqli odami, Amudaryo tumanidagi “Nuroniy” jamg‘armasi raisi Bekman ota bilan uchrashishni maslahat berishdi.
Rais Mang‘it aholisi bilan bilim va tajriba almashish ehtiyojini sezayotganini aytdi. Uning oldiga odamlar kelib, o‘zlari bilan 3-4 tadan kitob olib kelishadi va buning evaziga shuncha miqdorda kitob olishadi:
“Karma — Xorazmning milliy taomi bo‘lib, faqat bayramlarda tayyorlanadi. Go‘sht, piyoz, sabzi va guruchdan iborat. Dastlab go‘sht, piyoz va somoncha qilingan sabzi navbatma-navbat qovuriladi, ularni ko‘proq qoldirish kerak. Keyin hammasi suv bilan to‘ldiriladi va bir muncha vaqt qaynatiladi. Hammasiga ziravorlar qo‘shiladi, shundan so‘ng guruch qo‘shiladi va guruch darajasidan 5-10 sm yuqori suv quyiladi.
Olov darajasi oshirilib, suv bug‘lanishi bilan barcha ingrediyentlar doimiy ravishda aralashtiriladi. Suv guruch darajasiga yetishi bilan idish qopqog‘i bilan zich yopiladi va past olovda pishiriladi. Katta laganlarda tayyor taom tortiladi”, – deydi mahalliy aholi vakili Akmal aka.
Olov darajasi oshirilib, suv bug‘lanishi bilan barcha ingrediyentlar doimiy ravishda aralashtiriladi. Suv guruch darajasiga yetishi bilan idish qopqog‘i bilan zich yopiladi va past olovda pishiriladi. Katta laganlarda tayyor taom tortiladi”, – deydi mahalliy aholi vakili Akmal aka.
Karma
Aholi bilan suhbat davomida ma’lum bo‘ldiki, Mang‘it faqat shu yerda tayyorlanadigan “karma” taomi bilan ham mashhur.
Zardushtiylikning eng qadimgi yodgorligi — Chilpiq qal’asining yoshi 2200-yildan ortiq. Chilpiq — tabiiy yumaloq tepalikning tepasida joylashgan, balandligi 15 metr va diametri 65 metr bo‘lgan tomsiz dumaloq minora. Zardushtiylar undan o‘lganlarni ko‘mish uchun foydalangan. Qolganlari minorada yirtqich qushlarga yem bo‘lish uchun qoldirilgan. Keyinchalik suyaklar tuproqqa ko‘milgan sopol idishlar — ossuariylarga to‘plangan. Ushbu dafn usuli zardushtiylik falsafasi bilan bog‘liq bo‘lib, u o‘liklar chirigi bilan yerni bulg‘ashni taqiqlagan.
Chilpiq
Bu yerda jamoa kemper — g‘ildirakli uyda butun Osiyo bo‘ylab sayohat qilayotgan avstriyalik sayyohlar — Tom va Stefani bilan tanishdi. Zardushtiylik yodgorligi yonida ulardan boshqa hech kim yo‘q edi, chunki sayyohlik mavsumi tugagandi. Ularning so‘zlariga ko‘ra, germaniyalik do‘stlari ularga bu diqqatga sazovor joyni tavsiya qilgan:
“Biz Orol dengizida, Mo‘ynoqda bo‘ldik. Quruq qum ostida qayiqlarni ko‘rish juda qayg‘uli edi. Bu joy, Chilpiq minorasi 2000-yildan ortiq vaqtdan beri mavjudligiga ishonish qiyin”.
Dastlab minoraga tepalikda o‘yib yasalgan zinali 20 metrlik zinapoya olib borilgan. Minora poydevoridan daryo tomonga o‘tish yo‘li bo‘lgan. Minora atrofida va uning ichida sopol va tosh ossuariylar topilgan bo‘lib, ularning ba’zilarini bugun Nukus va Toshkent muzeylarida ko‘rish mumkin.
Reklama huquqlari asosida.
Bu yerlarga arablar kelgach, minora qayta qurilgan, keyin esa IX-X asrlarda Qadimgi Xorazm gullab-yashnagan davrda qayta qurilgan. Bir qator tadqiqotchilarning fikricha, xorazmliklar Chilpiqdan Xorazmshohlar davlatining boshqa qal’alari qatorida signal va mudofaa minorasi sifatida foydalangan. Chilpiq Qoraqalpog‘istonning eng yorqin diqqatga sazovor joylaridan biri bo‘lib, uning tasviri hatto respublika gerbiga ham tushirilgan.
